Maandelijks archief: december 2020

In de kleuterklas en de 1e klas van de vrijeschool worden sprookjes verteld. Die werden en worden op allerlei manieren verklaard, uitgelegd.
Ook door de achtergronden van de vrijeschoolpedagogie, het antroposofische mensbeeld, is er een bepaalde taal te lezen tussen de regels van het sprookje.
De beeldentaal.
Om het sprookje te vertellen, is het niet nodig dat je die beeldinhoud kent, maar het kan wel helpen je een stemming mee te geven in wát je nu eigenlijk vertelt. Het gaat om een gevoelsmatige verbinding, niet om een intellectueel uit elkaar rafelen.
Overbodig te zeggen dat ‘de uitleg’ nooit voor de kinderen bedoeld is!

Friedel Lenz heeft met die achtergronden verschillende sprookjes van Grimm gelezen en haar opvattingen zijn weergegeven in haar boek ‘Die Bildsprache der Märchen‘.

De woorden van Friedel Lenz worden hier niet letterlijk vertaald weergegeven, meer de strekking daarvan, die ik met eigen gezichtspunten heb aangevuld.
.

DE BEELDENTAAL VAN DE SPROOKJES
.

Friedel Lenz, Die Bildsprache der Märchen

.

EENOOGJE, TWEEOOGJE, DRIEOOGJE

Lenz begint haar uiteenzetting van dit sprookje met de verrassende en misschien ook wel gewaagde opmerking dat de titel fout gesteld is: niet ‘Eenoogje, Tweeoogje, Drieoogje’, maar Eenoogje, Drieoogje, Tweeoogje’ zou het sprookje moeten heten. 
Het is geen cijfervolgorde. De motieven laten dat zien.

Er was eens een vrouw die had drie dochters, waarvan de oudste ‘Eenoogje’ heette, omdat zij maar één oog had, midden op haar voorhoofd, en de middelste ‘Tweeoogje’, omdat zij twee ogen had net als andere mensen, en de jongste ‘Drieoogje’, omdat zij drie ogen had en bij haar zat het derde eveneens midden op haar voorhoofd.

Het motief van het ene oog komt in de beeldende verhalen zoals de mythen, vaker voor. In de Germaanse mythologie geeft Odin zijn oog als onderpand om uit de bron van Mimir te kunnen drinken om zo wijsheid en verstand te kunnen bemachtigen.

Uit de Edda:

Mimirs bron  (vroegere spelling niet aangepast)

‘Ten einde de groote wijsheid te krijgen waardoor hij zoo beroemd is, bezocht Odin, in het begin der tijden, Mimirs (Memor, herinnering) bron, „de fontein van alle wetenschap en wijsheid”, in welker heldere diepten zelfs de toekomst klaar gespiegeld werd, en verzocht den ouden man, die ze bewaakte, hem een teug te gunnen. Maar Mimir, die heel goed de waarde van zulk een gunst kende (want zijn bron gold als de bron of hoofdstroom der herinnering), weigerde de gift tenzij Odin toestond een van zijn oogen in ruil te geven. De god aarzelde niet, zoo hoog schatte hij de teug, maar rukte onmiddellijk een van zijn oogen uit, dat Mimir te pand hield en liet zinken diep in zijn fontein, waar het scheen met milden glans. Odin bleef met één oog over, wat men als een beeld van de zon beschouwt.

Wij zoeken heel ons leven naar de zon;
Dat brandend voorhoofd is het oog van Odin.
Zijn tweede oog, de maan, schijnt niet zoo hel;
Hij gaf ’t aan Mimir, in zijn bron, te pand,
Dat hij er hale water, ’t welk geneest,
Dit oog tot sterking, ied’ren nieuwen dag.
Oehletischlager

Noorsche Mythen – H.A.Gurber

Ook vinden we in de Edda Baldur, de lichtgod, door ieder geliefd, die in ‘Breidablick’ woont en er ‘de brede blik’ heeft, werd door zijn broer, de blinde Hödur gedood. Baldur vertegenwoordigde het vermogen dat de mens in die zalige tijd had om te kunnen ‘schouwen’. Deze goddelijke gave ging verloren en ervoor in de plaats kwam de blindheid van die niet ‘ziende’ Hödur.
Odin wilde in de toekomstige ontwikkelingen kunnen zien. Dat kon alleen als hij doormaakte wat Baldur aan de mensheid bracht: afzien van helderziendheid. En Odin offerde – niet een oog – maar zijn oog.

Ook in de verhalen over Odysseus van Homerus vinden we het motief van ‘het ene oog’. Odysseus is listig, een verstandsmens. Hij gaat over zee: de eindeloze verte en grondeloze diepte van de ziel waar hij moet ‘stand’houden en een vaste bodem winnen, met zijn denken. In een grot stuit hij op de cycloop Polyphemos, de ‘rondziende’, met één oog. Odysseus vernietigt dat oog: de verstandsmens moet zegevieren over de oude atavistische kennis. Oude tijden moeten worden afgewisseld door nieuwe.

Een verandering van bewustzijn in de mensheid; we zien dat terug in de ontwikkeling van de individuele mens bij wie het bewustzijn gedurende zijn ontwikkeling aan voortdurende verandering onderhevig is. Van de kinderen kunnen we zeggen dat ze in hun dromerige, nog slapende bewustzijn iets hebben van deze tijd van ‘het eenogige’.
We zien dat zelfs tot in deze tijd terug bij stammen die onontdekt tot op heden een leefwijze hadden waarin het atavistische een sterke rol speelt. Maar ook in ons land waar enkele eeuwen terug nog veel atavistische kennis rondwaarde m.n. op het platteland zoals terug te vinden is in de sagen uit die streken. (“Het kleine volkje’,  ‘de witte wiven’ waren voor de mensen nog beleefbare realiteiten.)

Ook is volgens Lenz de ‘drie-ogige mens’ onder ons, zij het vooral buiten de cultuur van het Avondland. Enerzijds is er de wakkerheid voor de zintuigwereld, maar oude helderziende krachten werken daar toch nog in door wat het puur logische denken in de weg staat. De westerse mens is vooral de ‘twee-ogige’ mens. Door waarnemen en denken vormt hij zijn voorstellingen en begrippen waarbij wakker-denkend zijn Ik aanwezig is.
De overgang van ‘één oog’ en ‘drie ogen’ naar twee betekent wel een verarming.
In de mythologische tijd is er sprake van een ‘godenschemering’; ‘God is dood’, maar ook wordt er een toekomst gezien die weer anders is: Baldur keert weer, wanneer alle wezens huilen.

Ook de individuele mens van nu kan nog beschikken over atavistische vermogens, ze kunnen zelfs sterk zijn en de zich ontwikkelende ziel voor problemen plaatsen: het verleden in strijd met de toekomst.
Dat motief is ook terug te vinden in dit sprookje. Hierin gaat het om mensheids- én individuele motieven.

Maar omdat Tweeoogje er niet anders uitzag dan andere mensenkinderen, konden haar zusters en haar moeder haar niet uitstaan. Zij zeiden tegen haar: ‘Jij met je twee ogen bent niet beter dan het gewone volk. Je hoort niet bij ons.’ Zij duwden haar van de ene hoek in de andere, wierpen haar oude kleren toe en gaven haar niet meer te eten dan wat zij overlieten en zij deden haar op alle mogelijke manieren verdriet.

Nu gebeurde het dat Tweeoogje naar het veld moest om de geit te hoeden, maar zij had nog erge honger, omdat haar zusters haar zo weinig te eten hadden gegeven. Toen ging zij aan de rand van het veld zitten en begon zo te huilen, dat er twee beekjes uit haar ogen naar beneden liepen.

Denken, voelen en willen kunnen we beschouwen als de drie basiskrachten van de ziel. In de beeldentaal van het sprookje zijn dat de drie dochters van de moeder. We zien dat de moeder meer heeft met wat naar het verleden neigt. In het voelen heeft het ‘dromende’ de overhand. Als zodanig sterk verwant met het oude dromerige helderzien – eenoogje. Het denken met het verstandselement – drieoogje – leeft sterk verbonden met het waarnemen, maar wat daarvan het gevolg kan zijn – dat ‘de dingen voor zichzelf spreken’ – wat Steiner in zijn Theosofie ‘geest’ noemt – is hier  nog niet aan de orde, het wordt half dromend beleefd.
Alleen de derde dochter – tweeoogje – leeft volledig in de zintuigwereld, de wil is vooral gericht op de wereld. Terwijl de moeder en de twee andere dochters nog dromend-helderziende ervaringen hebben, waaraan ze genoeg hebben en die hen volledig tevreden stellen, heeft de ziel die daar vrij van is geworden, honger naar ander voedsel. Dat is er nog niet, ze kan nog niet iets anders uitstralen: haar aura verbleekt: haar kleren worden slecht.

Maar toen zij in haar diepe ellende even opkeek, stond er een vrouw naast haar die vroeg: ‘Tweeoogje, waarom huil je?’ Tweeoogje antwoordde: ‘En zou ik niet huilen? Omdat ik twee ogen heb net als andere mensen, kunnen mijn zusters en mijn moeder mij niet uitstaan, duwen mij van de ene hoek in de andere, gooien mij oude kleren toe en geven mij niets anders te eten dan wat zij overlaten. Vandaag hebben zij mij zó weinig gegeven dat ik nog ontzettende honger heb.’ De wijze vrouw sprak: ‘Tweeoogje, droog je tranen. Ik zal je iets zeggen en dan hoef je geen honger meer te hebben. Zeg alleen tegen je geit:

‘Geitje mek
Tafeltje dek’

dan zal er een keurig gedekt tafeltje voor je staan met heerlijk eten erop, zodat je eten kunt zoveel je maar wilt. Als je genoeg hebt en je hebt het tafeltje niet meer nodig, zeg dan alleen:

‘Geitje mek
Tafeltje weg’

dan verdwijnt het weer.’ Daarop ging de wijze vrouw weg. Doch Tweeoogje dacht: Ik moet meteen eens proberen of het waar is wat zij heeft gezegd, want ik heb ontzettende honger en zij sprak:

‘Geitje mek
Tafeltje dek’

en nauwelijks had zij die woorden uitgesproken of daar stond een tafeltje, gedekt met een wit kleedje, waarop een bord stond met een mes en een vork en een zilveren lepel en er omheen stonden de heerlijkste spijzen die dampten en nog zó warm waren alsof ze pas uit de keuken kwamen. Toen zei Tweeoogje het kortste gebed op dat zij kende: ‘Heer God, wees te allen tijde onze gast. Amen.’ Zij tastte toe en liet het zich goed smaken. Toen zij genoeg had sprak zij, zoals de wijze vrouw haar had geleerd:

‘Geitje mek
Tafeltje weg’

Meteen was het tafeltje met alles wat erop stond weer verdwenen. Dat is nog eens huishouden, dacht Tweeoogje en was opgewekt en in haar nopjes.

Wanneer de ‘tweeoogjesziel’ het verlies van haar geestelijk kunnen stralen, gelaten accepteert, komt er geen hulp. Wanneer ze daar echter onder leidt – het meisje zegt dat ze huilt van ontbering – dan vindt de verandering plaats. Wanneer alle wezens huilen, komt Baldur terug, staat in de Germaanse mythe. Een diepe smart over een grote ontbering veroorzaakt weer helderziendheid, wereld-helderziendheid. Leed doet veranderen. Terwijl Tweeoogje huilt, verschijnt de raadgevende oude vrouw. We kennen haar allemaal en weten hoe vaak we haar niet gevolgd hebben om achteraf te zeggen: had ik mijn voorgevoelens maar gevolgd! (Het Duits heeft hier voor voorgevoel ‘Ahnung’  ‘Ahne’ -voorouder in stamverband – en ‘Ahnung’ zijn verwante woorden. ‘Ahnendes Wissen’ – een weten vanuit een soort bijna-zekerheid komt tevoorschijn bij kommer en nood en geeft wijze raad; ‘ Zeg alleen tegen je geit: ‘Geitje mek  Tafeltje dek, dan zal er een keurig gedekt tafeltje voor je staan met heerlijk eten erop.
In het Duits zegt men tegen een nieuwsgierig aagje wel: ‘Jij, nieuwsgierige geit!’ en gebruikt zonder het te beseffen een oud beeldwoord. Er is inderdaad bijna geen dier dat zo nieuwsgierig om alle hoekjes en hekjes kijkt en aan alle grasjes en twijgjes sabbelt. Zij werd het symbool van die drift die we nieuw(s)gierigheid noemen: verlangen naar het nieuwe, in de zin van ‘weet’gierig: verlangen – begeerte- naar het (te) weten.
Duits: ‘de geit naar de weide brengen’ betekent: zijn natuurlijke weetgierigheid gebruiken, dus de zintuigwereld in je opnemen.
(Interessant dat Martin Toonder in zijn verhalen over Ollie B .Bommel, de wetenschapper professor Sickbock als geit voorstelt.)
Nu brengt Tweeoogje de geit naar de weide, maar zij heeft toch nog zo’n honger nadat ze opgegeten heeft wat de moeder en de zusters haar aan karig voedsel hebben meegegeven: de resten van het oude weten.
De moderne ziel kan zich daarmee echter niet meer voeden, maar er is ook nog niets nieuws. En ze voorvoelt: ik mag niet tevreden zijn met de karige resten van het verleden die mij niet meer voeden; ik moet zelf actief worden en voor vers voedsel zorgen. Dat moet dan gebeuren met hulp van het verlangen dat weetgierigheid heet, waardoor de wereld opengaat. Ik moet het verlangen naar het nieuwe intensiveren dat het spreekt, uitspraken doet en mij leert. Wanneer nieuwsgierigheid de uiterlijke zintuigwereld zo grondig en liefdevol bekijkt, valt haar innerlijk voedsel ten deel: de tafel wordt gedekt.

’s Avonds toen zij met haar geit thuiskwam, vond zij een aarden schoteltje met eten dat haar zusters voor haar hadden neergezet, maar zij raakte het niet aan. De volgende dag trok zij er met haar geit weer op uit en liet de brokken, die haar gegeven werden, liggen. De eerste en de tweede maal sloegen de zusters er geen acht op, maar toen het vaker gebeurde viel het hun op en zij zeiden: ‘Er is iets niet in orde met Tweeoogje; zij laat iedere keer haar eten staan, anders at zij toch alles op wat haar werd gegeven – zij moet er iets anders op gevonden hebben.’ Om achter de waarheid te komen zou Eenoogje meegaan als Tweeoogje haar geit naar de wei dreef en zij zou goed opletten wat zij deed en of iemand haar soms eten en drinken bracht. Toen nu Tweeoogje weer op stap wilde gaan kwam Eenoogje op haar af en sprak: ‘Ik ga mee naar het veld om te kijken of je de geit wel behoorlijk hoedt en zorgt dat ze voldoende voer vindt.’ Maar Tweeoogje begreep wel wat Eenoogje in de zin had, zij dreef de geit het hoge gras in en zei: ‘Kom Eenoogje laten wij gaan zitten, dan zal ik iets voor je zingen.’ Eenoogje ging zitten, ze was moe geworden van de wandeling waaraan zij niet gewend was en van de hitte van de zon en Tweeoogje zong steeds:

‘Eenoogje waak je?
Eenoogje slaapje?’

en Eenoogjes ene oog ging dicht en zij viel in slaap. Toen Tweeoogje zag dat Eenoogje vast in slaap was en niets kon verraden, sprak zij:

‘Geitje mek
Tafeltje dek’

en zij ging aan haar tafeltje zitten en at en dronk tot zij genoeg had en riep toen weer:

‘Geitje mek
Tafeltje weg’

en ogenblikkelijk was alles verdwenen. Tweeoogje wekte Eenoogje en zei: ‘Eenoogje, jij wilt hoeden en je slaapt erbij in! Onderwijl had de geit overal naar toe kunnen lopen; kom, laten wij naar huis gaan.’ Zij gingen naar huis en Tweeoogje liet haar schoteltje weer onaangeroerd staan en Eenoogje kon haar moeder niet vertellen waarom zij niet wilde eten en zei ter verontschuldiging: ‘Ik ben daarbuiten in slaap gevallen.’

Eenoogje kan dit wonder helemaal niet waarnemen, ze slaapt in als de geit op de wei is. Mensen die op dit niveau blijven staan, leren nooit de bevrediging kennen die ons ten deel kan vallen wanneer we onze uiterlijke zintuigen gebruiken. En als innerlijke gebeurtenis beschouwd: zolang de gewaarwordende ziel in ons een dagdromer is, kan deze niet deelhebben aan wat de willende ziel van vreugde en voldaanheid kan beleven.

De volgende dag zei de moeder tegen Drie-oogje: ‘Deze keer moet jij meegaan en opletten of Tweeoogje buiten eet en of iemand haar eten en drinken brengt, want dat zij in het geheim eet en drinkt is zeker.’ Toen kwam Drieoogje op Tweeoogje af en zei: ‘Ik ga mee om te kijken of je de geit wel behoorlijk hoedt en zorgt dat ze voldoende voer vindt.’ Maar Tweeoogje begreep wel wat Drieoogje in de zin had en dreef de geit naar buiten het hoge gras in en zei: ‘Laten wij daar gaan zitten, Drieoogje, dan zal ik wat voor je zingen.’ Drieoogje ging zitten, moe van de weg en de warmte van de zon en Tweeoogje begon weer het oude liedje te zingen:

‘Drieoogje waak je?’

maar in plaats van te zingen:

‘Drieoogje slaap je?’

zong zij bij vergissing:

‘Tweeoogje slaapje?’

en zo zong zij steeds:

‘Drieoogje waak je?

Tweeoogje slaap je?’

Toen vielen er twee ogen van Drieoogje dicht en sliepen in maar het derde viel niet in slaap omdat het door het spreukje niet was toegesproken. Drieoogje deed het weliswaar dicht, maar alleen uit slimmigheid, net alsof zij daar ook mee sliep, maar zij knipperde ermee en kon alles heel goed zien. Toen Tweeoogje dacht dat Drieoogje vast in slaap was zei zij haar spreukje:

‘Geitje mek
Tafeltje dek’

at en dronk naar hartelust en beval het tafeltje daarna weer weg te gaan:

‘Geitje mek
Tafeltje weg’

en Drieoogje had alles gezien. Daarna kwam Tweeoogje bij haar en zei: ‘Hé, Drieoogje, ben je ingeslapen? Jij bent me ook een hoedster! Kom laten wij naar huis gaan.’ Maar toen zij thuis kwamen at Tweeoogje weer niet en Drieoogje zei tegen haar moeder: ‘Nu weet ik waarom dat hoogmoedige kind niet eet; als zij buiten tegen de geit zegt:

‘Geitje mek
Tafeltje dek’

dan staat er opeens een tafeltje voor haar waar het lekkerste eten op staat, veel lekkerder dan wij hier hebben en als zij genoeg heeft zegt zij:

‘Geitje mek
Tafeltje weg’

en alles is weer verdwenen. Ik heb het heel goed gezien. Twee van mijn ogen heeft zij door een spreukje laten inslapen, maar dat ene op mijn voorhoofd is gelukkig wakker gebleven.’ Toen riep de jaloerse moeder: ‘Wil jij het beter hebben dan wij? Dat zal ik je betaald zetten.’ Zij haalde een slachtmes en stootte dat in het hart van de geit zodat ze dood neerviel.

Anders dan Bij Eenoogje is het met de ziel van Drieoogje gesteld; zij beschikt al over het bewustzijn van de haar omringende wereld en leeft denkend in de zintuigwereld; bovendien is ze ook nog helderziend. Omdat ze op beide terreinen schouwend kan zijn, weet ze waarvan Tweeoogje eet en het proces van ‘tafeltje dek je’ kan ze doorzien. Omdat ze toch voornamelijk op het verleden gericht is, wijst ze de wetenschap van de toekomst af en ze wordt hoogmoedig en gedraagt zich als een verrader. Daardoor wordt het oude in de mens tot verzet opgeroepen en het onschuldige, natuurlijke verlangen van de weetgierigheid die voor de wilskant van de ziel zo belangrijk is (de geit) wordt gedood. Messcherpe kritiek, het scherpe oordeel, vernietigende spot, het verdicht zich en wordt tot een slachtmes dat de geit doodt.

Toen Tweeoogje dat zag liep zij heel bedroefd naar buiten, ging aan de rand van het veld zitten en schreide bittere tranen. Daar stond plotseling de wijze vrouw weer naast haar die zei: ‘Tweeoogje waarom huil je?’ -‘Zou ik niet huilen?’ antwoordde zij, ‘de geit die iedere dag als ik uw spreukje uitsprak de tafel zo mooi voor mij dekte, is door mijn moeder doodgestoken; nu moet ik weer honger en gebrek lijden.’ De wijze vrouw sprak: ‘ Tweeoogje, ik zal je een goede raad geven: vraag je zusters om de ingewanden van de geslachte geit en begraaf die in de grond, voor de huisdeur, dat zal je geluk brengen.’ ‘Toen verdween zij en Tweeoogje ging naar huis en zei tegen haar zusters: ‘Lieve zusters, geef mij toch iets van mijn geit, ik verlang niets bijzonders, geef mij alleen maar de ingewanden.’ Toen begonnen zij te lachen en zeiden: ‘Als dat alles is, dat kun je wel krijgen.’ En Tweeoogje nam de ingewanden en begroef ze ’s avonds in alle stilte voor de huisdeur, volgens de raad van de wijze vrouw.

Tweeoogje is nu in een grote crisis terechtgekomen. Het naïeve, goedgelovige verlangen is gestorven en opnieuw dreigt de honger. Maar uit het verdriet wordt het voorvoelende weten geboren. De oude vrouw geeft raad: ze moet de ingewanden van de geit voor de huisdeur in de grond begraven.
Voor be-graven of in-graven, kan je ook zeggen ‘verzinken’. Iets doods wordt in de aarde neergelaten. Dit ‘verzinken’ of ‘bezinken’ kennen we als uitdrukking bij iets wat we denkend willen verdiepen, willen bewaren. Wanneer je iets laat bezinken, laat je het rusten. Het komt ooit weer nieuw terug en vaak pluk je er de vruchten van.
De ingewanden van de geit begraven betekent de innerlijke kwaliteit van dit verlangen verdiepen, dit helemaal in de aarde laten opgaan. Terwijl de gevoelens en gedachten van het andere deel (moeder en zusters) afkerig van het aardse waren, moet nu juist de inhoud van het verlangen de zintuigwereld te veroveren ‘verdiept’ worden en de kennis moet op het aardse worden gericht.
Doden betekent in materialistische zin: be-eindigen. In geestelijke zin: veranderen. De naïeve begeerte werd gedood en moet nu gemetamorfoseerd worden.

De volgende morgen toen zij allen ontwaakten en gezamenlijk de voordeur uitgingen, stond daar een wonderbaarlijke prachtige boom die zilveren bladeren had, waar gouden vruchten tussen hingen, zodat er wel niets schoners en heerlijkers bestond op de hele wereld. Maar zij wisten niet hoe die boom daar ’s nachts was gekomen; alleen Tweeoogje begreep dat hij uit de ingewanden van de geit was gegroeid, want hij stond precies op de plek waar zij die in de aarde had begraven.

De metamorfose brengt de zilveren boom met de gouden vruchten. Wanneer wij zeggen ‘alles in mij – het Duits heeft hier ‘aufbäumen’ = verzet zich, komt in opstand, wordt het beeld van de boom gebruikt. 
Ons zenuwsysteem groeit en vertakt zich als een boom. De ziel die tot een voltooiing is gekomen, was tot dan toe met grote interesse gericht op de indrukken van de buitenwereld en nam ze zo in zich op dat zij daar volledig haar voedsel uit kon halen. Deze prille relatie werd verstoord door de remmende, naar achter gerichte krachten. Ze ziet in dat alles ver-diept moet worden. Dat betekent echter: het denkend en kennend doordringen. In het beeld van het zilver kan dit verstandsdenken zich voordoen, maar hoe mooi en glanzend het kan  zijn, daarmee is het nog geen echte wijsheid, slechts een weerspiegeling, een afspiegeling. Zoals de zilveren maan de zon weerspiegelt, zo weerspiegelt het de echte wijsheid. In zijn koelte is het verwant aan de maan, terwijl de wijsheid warm is, met de zon verwant. 
Wanneer Tweeoogje die in de zintuigwereld leeft vanuit de waarneming en voorstellingen tot begrippen gekomen is en nu denkend de wereld begrijpt, lijkt haar ‘zenuwboom’ op een zilveren boom en deze boom draagt een heerlijke vrucht, de gouden appel.
Het Paradijs ging verloren toen de mens de appel plukte van de boom van de kennis van het goed en kwaad. Waarom werd de appel het symbool van de zondeval? 
De appel, hier het prototype van de sappige vrucht, is – zoals alle – botanisch beschouwd – een schijnvrucht, want deze groeit niet vanuit het vruchtbeginsel naar boven zoals een ‘echte’ vrucht, maar naar onder toe; het is een opzwelling van de vruchtbodem, vanuit een onderstandig vruchtbeginsel.
De mens, de meest edele vrucht uit de tuin van God, zonderde zich af uit een ‘boven’ goddelijke wereld, waar zijn thuis was, en ‘viel’ met zijn bewustzijn in de lagere zintuigwereld, uit de af-zonde-ring ontstond de zonde. Bij het kennen van het goede, kwam het kennen van het kwade. Deze appel wordt in ons sprookje tot een gouden appel, want die is in wijsheid omgevormd. Tweeoogje heeft de stoffelijke zintuigwereld denkend als door de geest geschapen herkend. Met recht kan het sprookje zeggen: Er is niets schoners en heerlijkers dan deze boom.

Toen zei de moeder tegen Eenoogje: ‘Klim naar boven mijn kind, en pluk voor ons de vruchten van de boom.’ Eenoogje klom naar boven, maar toen zij een van de gouden appels wilde grijpen, gleed de tak uit haar handen en dat gebeurde iedere keer, zodat zij geen enkele appel kon plukken, hoe zij haar best ook deed. Toen zei de moeder: ‘Drieoogje, klim jij naar boven. Jij kunt met je drie ogen beter om je heen kijken dan Eenoogje.’ Eenoogje gleed naar beneden en Drieoogje klom naar boven. Maar Drieoogje was niet handiger, zij mocht rondkijken wat zij wilde, de gouden appels weken steeds terug. Tenslotte werd de moeder ongeduldig en klom zelf naar boven, maar kon net zo min als Eenoogje en Drieoogje de vruchten plukken en greep steeds in de lucht. Toen zei Tweeoogje: ‘Ik zal eens naar boven klimmen, misschien lukt het mij beter.’ De zusters riepen weliswaar: ‘Jij met je twee ogen, wat denk je wel!’ maar Tweeoogje klom naar boven en de gouden appels trokken zich voor haar niet terug, maar vielen vanzelf in haar handen, zodat zij de ene na de andere kon afplukken en een schortje vol mee naar beneden bracht. De moeder nam ze haar af en in plaats dat Eenoogje en Drieoogje het arme Tweeoogje nu beter behandelden, waren zij jaloers omdat zij alleen de vruchten kon plukken en zij behandelden haar hardvochtiger dan ooit.

Toen zij nu eens samen bij de boom stonden, gebeurde het dat er een jonge ridder aankwam. ‘Vlug Tweeoogje,’ riepen de twee zusters, ‘verstop je, zodat wij ons niet voor je hoeven te schamen,’ en in aller ijl zetten zij een leeg vat, dat toevallig naast de boom stond, over het arme Tweeoogje heen en zij schoven de gouden appels die zij geplukt had er ook onder. Toen nu de ridder naderbij kwam, bleek het een schone jongeling te zijn; hij hield stil, bewonderde de prachtige boom van goud en zilver en zei tot de beide zusters: ‘Van wie is deze mooie boom? Wie mij daarvan een tak geeft, kan wensen wat hij maar wil.’ Eenoogje en Drieoogje antwoordden dat de boom hun toebehoorde en zij wilden wel een tak voor hem afbreken. Zij deden beiden erg hun best, maar zij waren er niet toe in staat, want de takken en de vruchten weken telkens terug. Toen zei de ridder: ‘Dat is wel wonderlijk: als de boom u toebehoort en u hebt toch niet de macht er iets van af te plukken.’ Zij hielden vol dat de boom hun eigendom was, maar terwijl zij zo spraken rolde Tweeoogje een paar gouden appels vanonder het vat naar buiten, zodat ze voor de voeten van de ridder terechtkwamen, want Tweeoogje was boos omdat Eenoogje en Drieoogje de waarheid niet zeiden. Toen de ridder de appels zag was hij verbaasd en vroeg waar ze vandaan kwamen. Eenoogje en Drieoogje antwoordden dat zij nog een zuster hadden, maar die mocht zich niet vertonen, omdat zij slechts twee ogen had net als gewone mensen. Maar de ridder wilde haar zien en riep: ‘Tweeoogje, kom te voorschijn!’ Toen kwam Tweeoogje onbevreesd onder het vat vandaan en de ridder was verbaasd over haar schoonheid en zei: ‘Tweeoogje, jij kunt zeker wel een tak voor mij van die boom afplukken.’ – ‘Ja,’ antwoordde Tweeoogje, ‘dat kan ik zeker, want de boom is van mij,’ en zij klom naar boven en plukte zonder moeite een tak met mooie zilveren bladeren en gouden vruchten af en bood die de ridder aan. Toen sprak de ridder: ‘Tweeoogje, wat zal ik je daarvoor geven?’ – ‘Ach,’ antwoordde Tweeoogje, ‘ik lijd honger en dorst, ellende en verdriet van de vroege morgen tot de late avond – als u mij wilt meenemen en verlossen dan zou ik heel gelukkig zijn.’ Toen tilde de ridder Tweeoogje op zijn paard en bracht haar naar huis, naar zijn vaderlijk slot. Daar gaf hij haar mooie kleren, zij mocht eten en drinken naar hartelust en omdat hij haar zo lief had, liet hij zijn huwelijk met haar inzegenen en met grote vreugde werd de bruiloft gevierd.

Toen nu Tweeoogje door de schone ridder was weggevoerd, benijdden haar twee zusters haar pas goed om haar geluk. De prachtige boom blijft toch bij ons, dachten zij, en al kunnen wij er geen vruchten van plukken, dan zal toch iedereen ervoor blijven staan en hem roemen; wie weet waar voor ons het geluk nog eens vandaan komt. Maar de volgende morgen was de boom verdwenen en hun hoop vervlogen. Toen Tweeoogje echter uit haar kamertje keek stond de boom er tot haar grote vreugde voor en was haar dus gevolgd. Lange tijd leefde Tweeoogje gelukkig. En toen kwamen er eens twee arme vrouwen bij haar op het slot en smeekten om een aalmoes. Toen keek Tweeoogje hen aan en herkende haar zusters Eenoogje en Drieoogje die zó arm waren geworden dat zij moesten rondtrekken om langs de deuren brood te bedelen. Maar Tweeoogje heette hen welkom, was goed voor ze en verzorgde hen zodat zij beiden van harte berouw kregen dat zij hun zuster in hun jeugd zoveel kwaad hadden gedaan.

Atavistische krachten kunnen dan wel rijk zijn, de vrucht van deze boom kunnen ze nooit oogsten. De tweeoogjes-ziel, het vrouwelijke in de mens, heeft in zijn voortgaande ontwikkeling deze vrucht gewonnen. Die moet aan het mannelijke van het Ik aangereikt worden, wil de harmonische mens tot werkelijkheid worden. Het Ik verschijnt in het beeld van de ridder. 
De hatelijke zusters zouden willen verhinderen dat de zich ontwikkelende ziel in haar ware gedaante wordt herkend (ze plaatsen een vat over Tweeoogje). Zij willen de ridder voor zichzelf winnen. Maar een Ik dat met de ijzerkracht van de wil gepantserd is, laat zich niet van de wijs brengen. 
Als Tweeoogje hem de gouden appel aanreikt, klinkt in een hoger octaaf de paradijsmythe mee. 

bron

.

Sprookjes – alle artikelen

Vertelstof – alle artikelen

1e klas – alle artikelen

Vrijeschool in beeld: 1e klas – sprookjes

.

2328

.