Tagarchief: Grohmann Leesboek voor de plantkunde

VRIJESCHOOL – Grohmann – leesboek voor de plantkunde (43)

Geplaatst op 28 november 2012| Een reactie plaatsen
.

Gerbert Grohmann

‘leesboek voor de plantkunde’

blz.154, hoofdstuk 43                                                                         alle hoofdstukken

 

EEN FAMILIE VAN SPECERIJKRUIDEN EN GIFPLANTEN
Niet aan alle planten die familie van elkaar zijn, kun je dit aan de buitenkant zien; maar aan die we nu bespreken, de schermbloemigen, zie je het duidelijk. Peterselie, venkel, anijs, koriander, kervel, kummel, dille, lavas en selderij zijn kruiden waarvan iedereen de naam weleens gehoord heeft. Dille en venkel bv. maken de sla pittig en lekker van smaak; ook om augurken in te maken worden ze gebruikt. Nu eens zijn het de bladeren die men neemt, dan weer de droge vruchtjes, zoals bv. bij de kummel en koriander. Maar ook kunnen sommige wortels gegeten worden, bv. die van selderij en pastinaak. Zelfs van de peterselie kan men de wortels als groente gebruiken. De belangrijkste groente echter, uit de familie van de schermbloemigen is de wortel of peen. Wanneer je eenmaal weet tot welke plantenfamilie deze behoort, dan proef je ook, dat deze verwant moet zijn met de bovengenoemde kruiden, zelfs wanneer je nog niet hebt gezien hoe de gele peen bloeit en de andere genoemde planten dat doen.

Wanneer je de bladeren met elkaar vergelijkt, zie je dat de overeenkomst zo opvallend is, dat je je niet kunt vergissen. Sommige lijken zo op elkaar dat je eerst moet leren ze van elkaar te onderscheiden. Dat ze familie van elkaar zijn, zie je bij de eerste oogopslag; ook als je nog geen groot plantkundige bent. Tot de familie van de schermbloemigen behoren ook vele giftige planten.

Sommige zijn heel gevaarlijk, zoals de scheerling; andere zijn weliswaar minder giftig, maar toch altijd nog zo schadelijk, dat ze als voedsel voor de mens niet gebruikt kunnen worden. De scheerling, ook wel gevlekte scheerling genoemd, omdat ook de zeer giftige waterscheerling bestaat, kun je aan de holle bladstelen herkennen, de roodgevlekte stengels die er bijna zo uitzien, alsof die met bloed besprenkeld zijn en aan de geur die aan muizen doet denken. De eivormige vruchten hebben golvende ribben. Natuurlijk kunnen hier niet alle giftige schermbloemigen beschreven worden, alleen de honds- of wilde peterselie moet op z’n minst genoemd worden, omdat deze overal voorkomt.

De giftige hondspeterselie.

Zolang de schermbloemigen nog geen bloemen, maar alleen bladeren hebben, kun je ze makkelijk met varens verwisselen, want allebei de planten doen zich kennen als dragers van grote, in eindeloos vele punten verdeelde bladeren. Zo gauw er echter bloemen tevoorschijn komen, kan er geen twijfel meer bestaan over welke bladeren bij een varen en welke bij een schermbloem horen, want een varen bloeit, zoals we al weten, helemaal niet.

Bladeren van de adelaarsvaren

Blad van het knolribzaad, een schermbloemige

Een overbekende schermbloem is het zevenblad. Hij groeit in de tuin als een moeilijk uit te roeien onkruid, omdat hij niet zoals de meeste schermbloemen een penwortel, maar een kruipende wortelstok heeft. Zijn bladeren die een erg goede wilde groente vormen, als ze jong geplukt worden, zijn niet zo fijn geleed en gesplitst als bij de meeste andere schermbloemigen.

Zevenblad.

De schermbloemen heten naar hun bloemen, de schermen. Een scherm is het, wanneer veel bloemstelen vanuit één punt wegstralen, ja, de schermbloemigen hebben zelfs meestal samengestelde schermen, wat betekent dat iedere schermbloemstraal aan de top nogeens een kleine schermbloem vormt. Het is duidelijk dat een samengestelde scherm dan erg veel stralen moet hebben en daarom ook erg veel kleine bloemen en vruchten. Ze spreiden zich uit als een paraplu en daarom worden ze schermbloemen genoemd. Elk bloempje apart heeft vijf blaadjes, vijf meeldraden en twee stijlen in het midden. De groene kelk is meestal zo klein dat je hem eerst moet zoeken. Onder het bloembekleedsel bevindt zich het vruchtbeginsel. Dit  springt of valt bij het rijpworden in twee droge zaden uiteen. Nooit kan een schermbloem een vlezige vrucht voortbrengen, al is het nog zo’n kleine. Bij sommige schermbloemen zijn de bloemen zo klein, dat je in het begin helemaal niet merkt, dat ze al open zijn. Dat is zo bv. bij de dille en de lavas. Alleen omdat er in een scherm zoveel bij elkaar staan, maakt dat ze opvallen. Maar de insecten hebben het wel door. Dat komt omdat de bloemen geuren en ook zoete nectar afscheiden. Alle mogelijke kervertjes, maar ook vliegen kruipen rond op de schermen en lurken en nippen. Niemand wordt van deze gedekte tafel buitengesloten, omdat het ook helemaal geen kunst is, er te komen en het honingpotje te vinden. De schermbloemen doen het dus anders dan de narcissen, rozen en lelies. Zij maken uit zeer veel heel kleine aparte bloempjes, één grote bloemschaal, die er dan uitziet als één grote bloem.

Dikwijls zijn de aparte bloempjes net schijfjes, soms is het schijfje gebogen, naar boven of naar beneden. Bij de lavas, waarbij het bloempje bovendien opvallend klein is, wanneer je het afmeet aan de manshoge plant, is het scherm net een hoepel. Iedere schermbloem doet het net weer even anders en toch zijn alle schermbloemen  naar één patroon opgebouwd.

Bij de wilde peen die ’s zomers bijna overal op de weilanden groeit, kun je nog iets bijzonders waarnemen. Om te beginnen zit er precies in het midden een aparte zwarte bloem, die echter nooit opengaat en ten tweede sluit het scherm zich, zodra de bloeitijd voorbij is en de zaden rijpen, doordat de stelen van de schermbloem boven het midden van het scherm zich samenbuigen.
Dus doet de wilde peen het net zo met zijn scherm als vele andere planten het met hun bloemen doen, wanneer die zich na de bloeitijd weer sluiten. Je kunt daaraan zien, dat hoewel een schermbloem uit vele keine bloemen bestaat, deze toch eigenlijk net één grote bloem is. De insecten die ernaar toe komen denken dat ook.

En toch-ook al komen er in een schermbloem zeer veel bloempjes voor, het is toch geen echte bloem. Ja, veel schermbloemen  zien er zelfs verkommerd uit.

Pastinaak.

Een botanicus moet zich wel afvragen of een bloeiplant die zulke mooie bladeren kan vormen, dan toch niet ergens wat verborgen heeft, wat aan de bloemen ontbreekt. De bloemkleuren van de schermbloemen zijn ook al niet zo mooi, zo opvallend en stralend of zelfs verblindend zoals bij veel andere planten. Meestal zijn ze eenvoudigweg witachtig; ze kunnen ook wel roodachtig, geelgroen of groenachtig zijn. Soms zijn de bloempjes die aan de rand staan wat groter. Dat is bv. al heel goed te zien bij de berenklauw, die tot in de herfst op de weiden te vinden is. Je denkt dan dat zo’n schermbloem het liefst uit de vele bloempjes een bloem zou willen vormen, maar dat lukt de schermbloemen toch niet en steeds dringt de vraag zich op, waar hebben de schermbloemigen hun bloeikracht verstopt. Je kunt er niets van zien; maar wanneer je bedenkt dat de kruidige geur minder in de bloemen, dan wel in de bladeren, in de stengel, ja, zelfs  zoals bv. bij de selderij, bij de peen en de peterselie, tot in de penwortel terechtkomt, dan kom je erop dat deze kruidige geur of smaak misschien toch niet anders is dan de omgevormde bloeikracht. Hoe verder het kruidige naar beneden tot in de wortel doordringt, des te zoutachtiger wordt het, omdat in de aarde het zout thuis is.

Chaerophyllum hirsutum (geen Nederlandse naam)

Nu voelen we ook aan, waarom de schermbloemen weliswaar kruidig geuren, waarom ze echter geen bloemgeuren hebben. De kracht van het geuren is naar beneden getrokken, daarom is er van boven te weinig van en daarom zijn ook de kleuren zwakker. De stoffen die in de zaadvruchten, in de bladeren, stengels en wortelstokken van de schermbloemige verborgen zijn, worden etherische olie genoemd; ook hars en balsemstoffen zitten in de schermbloemige.

Men moet de planten eerst fijnwrijven, kauwen, koken of ze eenvoudig als kruid gebruiken, wanneer je de krachtige geur tevoorschijn wil laten komen. Het is bij sommige planten net als bij sommige mensen: hoe dikwijls denk je niet dat iemand weinig in zich heeft en dan merk je dat hij met de allerbeste eigenschappen bedeeld is; alleen zitten die wat dieper verborgen en daarom vallen ze niet zo op.

Terug naar de inhoud

Plantkunde: alle artikelen

VRIJESCHOOL in beeld: 5e klas: plantkunde

48-46

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.

 

Een reactie plaatsen

Geplaatst in plantkunde, vrijeschool didactiek

Getagged , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

VRIJESCHOOL – Grohmann – leesboek voor de plantkunde (42)

Geplaatst op 28 november 2012| Een reactie plaatsen
.

Gerbert Grohmann

‘leesboek voor de plantkunde’

blz.149, hoofdstuk 42                                                                  alle hoofdstukken

OVER DE KOOL EN DE PLANTENFAMILIE VAN DE KRUISBLOEMIGEN
De kool moet toch wel een merkwaardige plant zijn die zich zo kan veranderen, dat ze ons in zoveel verschillende gedaanten tegemoet kan treden. De mens heeft met zijn kunnen, haar ertoe gebracht dat ze dan eens dit deel, dan dat weer uitbundig vorm geeft, want uit zichzelf zou de koolplant niet die gedaante aannemen die je op het land of in de tuin aantreft. Maar aan de andere kant zou de mens met zijn pogingen tot telen geen succes hebben gehad, wanneer de kool niet de aanleg om te kunnen veranderen al in zich droeg.

Ze laat zich vet mesten, die koolplant. Als ze een zekere grootte bereikt heeft, groeit ze plots niet meer zo verder als een gewone plant.

Bij de koolrabi, bv.wordt de groei opgestuwd tot in de stengel, zodat deze zwelt tot een kogel, i.p.v., zoals het eigenlijk hoort, lang te worden. Weliswaar komt het ook bij andere planten voor, dat ze dik en rond worden, bv. bij de pompoen, wanneer echter een plant het klaarspeelt op alle mogelijke plaatsen dik te worden, maar niet daar, waar je het verwachten zou, namelijk in de vrucht, dan moet je dat toch al als een hoogst merkwaardige zaak beschouwen.

Je hoeft alleen maar op te sommen, welke plantendelen er zijn en dan eens na te denken wat voor plant het wel worden moet, wanneer de groeikracht daarheen gestuurd wordt; dan krijg je steeds een andere koolsoort. Het is dus een echte duivelskunstenaar, deze kool. Wanneer de penwortel groot en machtig wordt, ontstaat de koolraap; wordt de stengel dikker, dan krijg je de koddige koolrabi, waaraan blaadjes zitten, precies zoals aan een steel, ja, je herkent zelfs dat ze in een spiraalvorm geordend zijn. Gaat de woekerende kracht in de bladeren zitten, zodat deze zich krullen, omdat het gladde, rechte oppervlak niet meer voldoende is, dan ontstaat de boerenkool, waarover eerst de vorst gegaan moet zijn, wil ze lekker smaken. Ontwikkelt de knop aan het eind van de stengel zich tot geweldige grootte, dan wordt die tot kool: de witte of rodekool of tot savooiekool. Maar daarmee zijn alle mogelijkheden nog niet uitgeput. De koolplant heeft in de oksels van het stengelblad ogen, waaruit weer zijscheuten spruiten, wanneer de plant die wil vormen. Deze ogen kunnen groot en overdadig worden, als roosjes. Daar hebben we dan de spruitjes. Nu denk je misschien dat er geen verdere mogelijkheid tot verandering is, maar je kunt er nog een noemen: de bloemkool.
Die ontstaat wanneer de bloeiwijze dik en vlezig wordt, i.p.v. zich te strekken. Breek je stukjes van de bloemkool af, dan zie je de vertakkingen, en ook de ontelbare bloemknopjes zijn aan de oppervlakte duidelijk te herkennen. Wanneer de bloemkool niet op tijd afgesneden wordt, dan kan het gebeuren dat hij in de hoogte schiet, in het licht komt en zich omvormt tot een bloemstruik die op een bezem lijkt. Om dit te voorkomen, moet men de groene koolbladen naar binnen buigen, zodat deze de bloemkool toedekken en geen zonneschijn doorlaten. Zo blijft hij wit en vlezig.

In ieder deel van de koolplant kan de groeikracht zich stuwen. Iedere keer komt er een andere koolsoort uit tevoorschijn en dan kun je geen andere mogelijkheid meer bedenken.

bloeiwijze                                                                 bloemkool
stengel                                                                       koolrabi
bladeren                                                                   boerenkool
ogen                                                                           spruitjes
stengelknoppen                                                    rode, witte, savooiekool
penwortel                                                                koolraap

In tuinen bij boerderijen waar ze voor de zaadvorming blijven doorgroeien, kun je de koolplanten, bv. de koolrabi, dikwijls bloeiend aantreffen, want in het tweede jaar breekt de bloemsteel door. Die draagt zwavelgele kruisbloemen. En aan de bloemen en ook aan de typische bloeiwijze kun je de kool en zijn bijna ontelbare familieleden makkelijk herkennen. Men noemt deze plantenfamilie de kruisbloemigen, want ze hebben alle, vier in een kruis staande bloemblaadjes, bovendien een kelk van vier blaadjes en een eenvoudig bovenstandig vruchtbeginsel. Wie de bloeiwijze en de stand van de vrucht van een koolplant eens goed heeft bekeken, die zal ook gemakkelijk andere kruisbloemigen aan de manier waarop ze bloeien herkennen, want ze zijn allemaal gelijk. Ze bloeien van boven verder, terwijl eronder de vruchten, de peulen namelijk, al rijp worden. Ze komen naar alle kanten te staan, zoals de kaarsen op een luchter. Of ze nu lang en als een rolletje gevormd zijn, zoals bij de kool of bladvormig, zoals bij de judaspenning of klein en hartvormig zoals bij het herderstasje, de plaatsing bij deze manier van bloeien is steeds dezelfde. Een volgroeide stengel is er vanonder tot boven mee bezet. Wanneer je nu bedenkt dat in iedere peul heel veel zaden zitten, dan kun je wel uitrekenen, hoe ontzettend veel zaden een enkele plant kan voortbrengen. Sommige kruisbloemigen vormen zaden als zand aan de zee. Zo is bv. van het herderstasje uitgerekend, dat één plant wel 60.000 zaden kan voortbrengen. Daarom kunnen de kruisbloemigen zich zo geweldig uitbreiden en als akkeronkruid zo lastig worden, zoals bv. de knopherik en de herik.

Grohmann 151 kruisbloemige

Links bloei en vruchten zoals ze bij veel kruisbloemigen voorkomen. De stengel bloeit boven door, terwijl onder de vruchten al rijp worden. Rechts de vruchtjes van het herderstasje; daaronder van de witte krodde.

Vlezige vruchten vormen de kruisbloemigen in hun bloemen niet. De kool wordt al eerder vrucht, in de stengel, in het blad, in de wortel of in de onontwikkelde bloeiwijze. Daardoor wordt hij groente. Al naar gelang over welke koolsoort het gaat, is de plaats waar het tot vruchtvorming komt, een andere.

Ook al zijn nu alle koolsoorten opgenoemd dan zijn daarom lang niet alle nuttige planten uit de familie van de kruisbloemigen met name genoemd. We zouden de rammenas en het radijsje als broertjes van de koolraap ten tonele kunnen voeren; want zoals bij de koolraap, is ook bij deze de penwortel verdikt. Je proeft gelijk dat ze iets met de kool hebben te maken, want die wat bijtende, scherpe smaak, kennen we, zij het veel zwakker, ook van de koolbladeren. Dezelfde scherpte hebben ook de bladeren van de waterkers, die eveneens tot de kruisbloemigen behoort. Bij andere kruisbloemigen is het de mens om de olie te doen; zo wordt het koolzaad verbouwd omdat er in zijn zaden een waardevolle olie zit. Ook het mosterdplantje levert ons waardevolle zaden. We stellen ze op prijs wegens de scherpe smaak, niet wegens de vette olie.

Het is de kracht van de zwavel die aan veel kruisbloemigen de scherpe smaak geeft, al komt deze bij de rammenas dus het meest in de wortel tevoorschijn of zoals bij de waterkers in de blaadjes of bij de mosterd in het zaad. De chemici hebben aangetoond dat in alle scherp smakende kruisbloemstoffen zwavel zit. Bij het koolzaad komt het zwavelachtige heel zuiver en prachtig licht in het zwavelgele bloeien te voorschijn, terwijl de rammenas en het radijsje wat witachtig bloeien, omdat deze alle zwavelkracht samengebald hebben in de penwortel. Bij de plomp woekerende, waterige koolplant is de kracht van de zwavel alleen zwak aanwezig. Het is net of je gloeiend ijzer in koud water dompelt. Dan brandt het niet meer. Toch kun je de zwavelstof steeds wel proeven en je neemt het altijd waar wanneer je kool kookt. Wanneer er kool in de kelder ligt te vergaan, zodat die begint te rotten, kan er zo’n stank ontstaan dat je die bijna niet verdragen kan. Ook deze stank komt alleen door de zwavel die de koolbladeren bevat.

Een paar kruisbloemigen tenslotte, doen het toch weer anders dan de hier genoemde voedingsgewassen. Zij willen i.p.v. de naar binnen werkende zwavelkracht liever lekker ruikende bloemen hebben. Zo behoren de muurbloem en de violier, twee van onze mooiste sierplanten, tot de familie van de kruisbloemigen. Geen mens die het niet van tevoren al weet, zou op het idee komen dat ze familie van de kool en de rammenas zijn, als je ze niet aan de bouw van de bloem of aan de plaats van de vrucht zou herkennen. Zo heeft iedere plant haar eigenaard en haar bijzondere voordelen.De een wil die van de buitenkant laten zien, de ander laat die in haar stoffen werkzaam worden; maar geen van tweeën is daarom minder dan de ander, omdat die het niet precies zoals die ander doet.

Terug naar de inhoud

Plantkunde: alle artikelen

VRIJESCHOOL in beeld: 5e klas: plantkunde

 

47-45

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.

Een reactie plaatsen

Geplaatst in plantkunde, vrijeschool didactiek

Getagged , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

VRIJESCHOOL – Grohmann – leesboek voor de plantkunde (41)

Geplaatst op 27 november 2012| Een reactie plaatsen

.

Gerbert Grohmann

‘leesboek voor de plantkunde’

blz.143, hoofdstuk 41                                                       alle hoofdstukken

 

DE GRASSEN EN ONS BROODGRAAN
Kruiden en bloemen, bomen en struiken zouden niet voldoende zijn het lichaam van de aarde volledig te bedekken; het gras, de weide moet eroverheen liggen om haar voor kaalheid te behoeden, zoals het vel van een dier.

Iedere grashalm die tevoorschijn komt, is het antwoord van de aarde op een zonnestraal. Wil je op een schilderij het gras aangeven, dan heb je al aan een paar streepjes genoeg, als ze maar naar de zon wijzen, want het gras heeft nergens een breed vlak; alleen lijnen, want het stengelachtige overheerst. Bijzonder opvallend is het dat de grassen geen bloemen hebben. Wel zie je aren en pluimen op de slanke halmen in de wind wiegen, maar niemand heeft ooit een grashalm gezien, die een kleurige bloem droeg, al was die nog zo klein. In deze eigenaardigheid van de grassen ligt een diep natuurgeheim besloten, wat voor de mens van de allergrootste betekenis is. Gras groeit onverstoorbaar. Het groeit haast het hele jaar door, zonder dat het een bijzondere verzorging nodig heeft en waar een kale plek ontstaan is, groeit het spoedig weer. Na het maaien van een weiland spruit het opnieuw uit de wortelstokken tevoorschijn. Het kweekgras heeft zelfs ondergrondse uitlopers naar alle kanten, zodat je de grond grondig moet omwerken, wanneer je het daar niet hebben wil.

Het moet wel een zeer sterke levenskracht zijn die de zon in de aarde doet stralen, wanneer zij de grassen laat ontstaan en deze kracht zou voldoende zijn om heerlijke bloemen te kunnen dragen. Maar de aarde wil niet dat er bloemen aan de grashalmen groeien; zij laat de bloemen ongevormd en gebruikt de kracht voor iets anders. Alleen wat stengelachtig is laat zij ontspruiten. Daarom zijn ook de bladeren van het gras zo smal en spits.

Hoe sterk de kracht van de stengel is, kun je aan de grasbladeren heel duidelijk zien. Probeer je er namelijk een vanaf te trekken, dan breekt deze niet waar je denkt dat hij begint, maar je trekt eerst nog de lange bladschede mee, waarin de stengel zat. Dikwijls is de bladschede veel langer dan het eigenlijke blad. Daaraan kun je zien dat het blad eerst nog een poosje bij de stengel blijft, voordat deze dan daarvan loskomt. In de bladschede is de stengel zacht en sappig gebleven. Het zachtst is hij onmiddellijk boven de knoop. Daar scheurt hij ook het makkelijkst. De grashalm heeft net zoveel bladeren als er knopen zijn, want de knoop is de plaats waar een blad ontspringt.

Grohmann 144 gras

Ook de pluimen en de aren bestaan uit louter stengeldelen. Dikwijls steken de twijgjes ver de lucht in, zoals bv. bij het trilgras; soms, zoals bv. bij het vossenstaartgras zijn deze echter tot rolletjes of in dichte kluwen samengetrokken. Ieder van de ontelbare grassen doet het iets anders.

Het geraamte van de graspluimen en –aren is eigenlijk niet anders dan een bloemsteelverzameling. Elk daarvan zou een bloem willen ontvangen. Maar daarvan komt  niets; het lijkt wel of er iets ontbreekt. Er zit alleen kaf, dat zijn de kelkblaadjes van de bloem die verkommerd is, aan de bloemsteeltjes en daartussen hangen de meeldraden aan lange en zeer dunne draadjes naar omlaag. De wind kan ze makkelijk heen en weer bewegen, zodat het stuifmeel eruit valt. De stempels van het vruchtbeginsel lijken op heel kleine veertjes. Dit alles kun je bestuderen wanneer je grassen, bekijkt wanneer ze bloeien. Natuurlijk moet de aarde de bestuiving van de grassen door de wind laten verrichten, wanneer zij wil, dat er bloemen ontstaan, want noch vlinders, noch bijen, noch andere insecten bezoeken de grasbloempjes.

Grohmann 145 gras

Verschillende grassoorten. Van links naar rechts: riet; bochtige smele, een bosgrassoort; kropaar, overal voorkomend; struisgras; boskortsteel; pijpenstrootje, op vochtige, drassige plaatsen te vinden, de lange, bladerloze halm is hier verkort; raaigras.

Voor nu het grote natuurgeheim verklapt wordt dat samenhangt met dat de grassen geen bloemen hebben, moet nog vermeld worden, dat ook onze gezamenlijke graansoorten, tarwe, rogge, gerst, haver en gierst, ja zelfs de uit het westelijke deel van de aarde stammende mais en ook de rijst, die aan zoveel miljarden mensen voedsel schenkt, tot de familie der grassen behoren. Al in oertijden zijn de graansoorten uit wilde grassen gekweekt. Dat was een grote kunst die niemand meer beheerst, omdat niemand meer zo diep in de natuurkrachten schouwen kan, als die wijzen, die de aanwijzingen hebben gegeven tot de veredeling van de grassen tot granen.

Bosgierstgras; gierst en rijst.

Wat is het toch mooi wanneer de wind over de weiden strijkt, zodat de halmen beven of wanneer de korenvelden heen en weer wiegen, zodat de aren neerbuigen en zich weer oprichten. Dan is het net of je aan een zee staat, waar de ene golf de andere volgt. Ook hier is het de wind die het stuifmeel uit de aren schudt en het dan over de velden draagt in de vroege morgenstond. Of je iets fijns hoort klinken. En wanneer de weiden gemaaid worden en het hooi geurt fris, wie zou daarvan niet met dankbaarheid vervuld worden! Wanneer het vee naar de stal terugkeert, ruikt het er nog naar.

De graankorrel is het zaad en eveneens ook de hele vrucht van de korensoort. Je kunt de korrels in de aarde leggen, dan groeien daaruit nieuwe planten; je kunt ze echter ook malen en brood bakken, dan voeden ze ons. Bij de wilde grassen is de vrucht maar klein en nog van weinig nut; er moesten eerst soorten met grotere en voedzamere korrels ontstaan.

Wanneer het goed tot je doorgedrongen is, wat het eigenlijk betekent dat zulke levenskrachtige planten als de grassen, met die niet klein te krijgen groeikracht, geen bloemen vormen, dan begrijp je ook, hoeveel kracht er nog over moet blijven. Die slaan ze op in hun vrucht en wij kunnen daarvan eten. Wat ons doet groeien, is dus eigenlijk kiemkracht. Wat zouden we anders als dagelijks brood moeten eten, wanneer aan de grassen niet onthouden was, de bloem te vormen, het mooiste wat de plant draagt,

Dat moet de graanplant missen, opdat wij ons kunnen voeden. Een groots geschenk van de aarde is de jaarlijkse graanoogst en wat moeten we daarvoor dankbaar zijn!

En hoeveel zegen geeft de zon wanneer gedurende de vele zomerdagen de vruchten rijp worden en de aren geelbruin. Waarlijk het past de mens dit godsgeschenk te achten en te vereren!

tafelspreuk*

aarde droeg het in haar schoot,
zonlicht bracht het rijp en groot,
zon en aarde, die ons dit schenken.
dankbaar zullen wij aan u denken

Spruch vor Tisch

Erde, die uns dies gebracht,
sonne, die es reif gemacht,
liebe Sonne, liebe Erde,
euer nie vergessen werde!

CHRISTIAN MORGENSTERN

Wij eten het brood en nemen de voedende kracht van het koren in ons bloed op. Daar wordt het veranderd. Tenslotte wordt dat toch nog tot bloemen, tot rode rozen. Die heeft de mens in zijn bloed. Hoe edeler en reiner hij is, des te mooier bloeien de rozen in zijn bloed.
In het Duits zijn Blut en Blüte=bloed en bloem, dezelfde woorden. Je kunt de bloemen in het bloed wel niet met  lichamelijke ogen zien, maar ze zijn toch aanwezig.

Tenslotte echter moet ook het gewone gras niet vergeten worden dat het vee op de wei vindt en dat ook in de voerbak gelegd kan worden. Ook de kracht hiervan wordt in het dierenlijf veranderd. Deze wordt tot melk en tot vlees, die ons tot voedsel dienen.

De natuur heeft er ook nog voor gezorgd dat onze korensoorten op de akkers niet helemaal zonder sier staan. Korenbloem, klaproos, bolderik en vele andere mooie bloemen worden bij het zaaien meegezaaid. Zo krijgt het graan tenminste als onkruid er nog bij wat het zelf moet missen. De aarde streeft ernaar de tegenstellingen uit te wissen en het nergens aan schoonheid te laten ontbreken.

Rätsel

Die Getreide stritten dereinst miteinander,
welches vor den andern seine Ähren
bräunen und reif werde lassen sollte.
Da liess sie Gottvater nacheinader
ihre Namen in den Wald hineinrufen
und sagte es ihnen durch das Echo,
welches den Angang machen sollte.

*er bestaan vertalingen met kleine afwijkingen

Terug naar de inhoud

Plantkunde: alle artikelen– waaronder 5-5 over tarwe

VRIJESCHOOL in beeld: 5e klas: plantkunde

46-44

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.

Een reactie plaatsen

Geplaatst in plantkunde, vrijeschool didactiek

Getagged , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

VRIJESCHOOL – Grohmann – leesboek voor de plantkunde (40)

Geplaatst op 26 november 2012| Een reactie plaatsen
.

Gerbert Grohmann

‘leesboek voor de plantkunde’

blz.140, hoofdstuk 40                                                                    alle hoofdstukken

 

OVER DE VOGELWIKKE
Wikken zijn planten die een steun nodig hebben waaraan ze zich kunnen vastklampen. Groeien ze bv. op een graanveld, waar ze dikwijls als onkruid voorkomen, dan grijpen ze met hun spiraalranken weldra de ene na de andere halm. Ze grijpen om zich heen als iemand die in zijn slaap, half dromend naar iets tast. Zouden ze geen steun vinden, dan moesten ze zich wel heel beklagenswaardig op de grond neerleggen. Dus de vogelwikke groeit in de lucht, tussen ander planten in. Ze is geen windeplant, zoals de boon, want die klampt zich niet met haar stengels aan de steun vast, maar wikkelt er ranken  omheen die vrij zweven.

Haar wikkelranken zijn haar handen, waarmee ze haar luchtige bestaan zeker stelt. Als ze het zou kunnen, zou ze lachen, want het is echt een vrolijke vogel. Beweeglijkheid en handigheid heeft ze van de lucht gekregen. Hoe anders zou ze er uitzien, als ze vast op de aarde zou moeten blijven en daar zou moeten staan met een harde stengel. Dat zou je je eens goed moeten voorstellen!

De spiraalranken zijn in werkelijkheid niet anders dan omgevormde bladdelen. Je komt erop wanneer je eens zo’n veervormig wikkelblaadje voor je legt. Zelfs de middennerf loopt in een rank uit en vandaaruit komen naar links en naar rechts de zijranken, net zoals onder de zijblaadjes. Eerst nog zijn de ranken lang naar voren gestrekt, maar zo gauw ze wat aanraken, merkt de plant dat en rolt deze op en wikkelt ze om de steun. Wanneer ze geen steun vinden, worden ze op den duur gewoon als een slakkenhuis opgerold.

De gewone planten merken het licht op en ze draaien zich daar naartoe, zoals je aan kamerplanten die in de vensterbank staan, dikwijls kan zien; rankenplanten echter merken ook nog wanneer ze tegen iets aankomen.

Wanneer ze bloeien hangen ze hun blauwviolette bloempjes als een aar met aan één kant bloempjes, op. Als een kleine zwerm diertjes ziet zo’n aar van de vogelwikke eruit. De aparte bloempjes gaan niet naar boven open, maar naar opzij, zoals een vogeltje zijn kopje wel eens houdt. Ieder bloemblad heeft een andere naam gekregen en deze namen zijn gekozen naar voorwerpen die in de lucht kunnen bewegen. Het grootste is naar boven omgeslagen. Het vormt a.h.w. het gezicht van de bloem en heet vlag.  Een vlag kan in de wind wapperen. Links en rechts daarvan splitsen zich twee kleinere bloemblaadjes af vleugels genoemd worden. Het zijn de vleugels die de vogels door de lucht dragen. De beide onderste bloemblaadjes zijn vergroeid en hebben een bootvorm,  het schuitje.*

Een vogelwikke. Wie dit blad ziet, zal zeggen dat zo’n plant niet zelfstandig kan staan. Zij moet zich vasthouden. Daarom laat ze uit de middennerven van haar veerbladeren ranken uitlopen; zelfs vormt ze de laatste veerblaadjes in wikkelranken om, zoals je duidelijk ziet. Zoveel ranken heeft ze, dat ze overal wel heen zou willen tasten.

Wanneer de bloeitijd voorbij is, vallen de bloemblaadjes niet als rozenblaadjes naar beneden; ze verwelken eenvoudig en veranderen van kleur, alsof het vogeltje dood is.

Al aan het vijftal bloemblaadjes kun je zien dat de wikke aan de kant van de roosachtigen staat; bij de veernervigen hoort. Ze heeft ook een vijfdelige groene kelk. Verder wijzen de geveerde bladeren van de wikke ook nog op de roos. Maar het verschil tussen een roos en een wikke is nog erg groot. De roos is zelfstandig; de wikke moet steun zoeken bij een ander. Dat komt omdat de roos uit de vaste grond omhooggroeit en dat de stengel van de aarde de kracht ontvangt zich op te richten. Weliswaar wortelt de wikke ook in de aarde, maar dan geeft ze zich helemaal aan de lucht over en laat zich door deze doordringen als geen andere plant. Zo wordt ze wel licht en beweeglijk, maar tegelijkertijd verliest ze de kracht zich op te richten.

Men noemt de planten die aan de vogelwikke verwant zijn en die met hun bloemen en bladeren op haar lijken, peulvruchten of vlinderbloemen. Erwten, bonen, lupine, klaver, brem en de valse acacia behoren tot de plantenfamilie van de vlinderbloemige, net als de linze.

De mens moest maar niet zoals een vogelwikke worden, want ook al is het nog zo leuk zo’n leven te leiden, dan is het toch niet goed, wanneer je een steuntje nodig hebt om overeind te blijven.

 

 

*In het Duits worden hier woorden gebruikt die in het Nederlands  anders zijn.   Het woord ‘Fahne’  (vlag) wordt in dit geval wel vertaald met ‘zwaard’ (zoals ze aan een boot zitten om omslaan te voorkomen.

 

Terug naar de inhoud

Plantkunde: alle artikelen

VRIJESCHOOL in beeld: 5e klas: plantkunde

 

45-43

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.

Een reactie plaatsen

Geplaatst in plantkunde, vrijeschool didactiek

Getagged , , , , , , , , , , , , ,

VRIJESCHOOL – Grohmann – leesboek voor de plantkunde (39)

Geplaatst op 26 november 2012| Een reactie plaatsen

Gerbert Grohmann

‘leesboek voor de plantkunde’

blz.138, hoofdstuk 39                                                                         alle hoofdstukken

 

DE PLANTENFAMILIE VAN DE LIPBLOEMEN
Behalve de dovenetel zijn er nog erg veel andere lipbloemigen. Je herkent ze behalve aan hun bloeiwijze ook aan hun netelvorm, de vierkante stengel en het kruisgewijs tegenover elkaar staan van de bladeren. Alleen de vorm van de blaadjes kan heel anders zijn dan bij de dovenetel.

De dovenetel is de moeder van de plantenfamilie van de lipbloemigen, omdat zij zo teer is. De vader is de in het wild groeiende rozemarijnstruik uit de warme Middellandse Zeegebieden. Deze statige, tot manshoogte groeiende struik onderscheidt zich door een bijzonder reine en krachtige geur van de naaldvormige bladeren.

Vele lipbloemen zijn lage, zelfs dwergachtige struiken met kleine blaadjes en bloemen. Je hoeft maar aan onze tijm, de echte tijm, te denken. Hoewel deze zo klein is, heeft hij toch houtige stengeldelen, zodat je wel aan een kleine struik moet denken. Wanneer hij hartje zomer op de zonnige berghellingen roodachtig bloeit en je gaat er middenin liggen, dan zoemt en bromt het om je oren. Vele bijen zwermen door de warme lucht en alles is van een zoete vluchtige geur vervuld, die de bloemen en blaadjes in gelijke mate verspreiden.

Veel sterker dan de brandnetel worden deze lipbloemigen door de zon verwarmd. Ze komen ook op drogere plaatsen voor en bloeien later in het jaar. Zo kan de zon ook sterker in de bladeren dringen en een fijne olie, die als een bloem geurt, bereiden; veel fijner en geuriger dan bij de vochtige dovenetel. Maar daarom kunnen de bloemen niet zo groot worden, want de zon werkt zo krachtig in, dat ze de bloeikracht niet pas uit de bloemen, maar al eerder, uit de blaadjes laat komen.

Bij iedere lipbloem moet je je afvragen of hij meer op de dovenetel, dan wel op de rozemarijnstruik lijkt. Die meer op de dovenetel lijken, zijn kruidig en groeien liever in de koelte. Sommige daarvan, bv. het zenegroen en de hondsdraf zijn gewassen van het vochtige voorjaar. Ze geuren bv. helemaal nog niet of zo’n beetje als de dovenetel. De andere lipbloemen zijn de heerlijk geurende, waartoe de dwergstruiken als tijm, lavendel en salie horen. Je vindt ze daar, waar de volle zon hen koesteren kan. Hoe vurig sommige wel zijn, zie je meteen aan de bloemen, want die vormen net woedend geopende muilen, waaruit meeldraden en stempels dreigend naar voren springen, terwijl juist de dovenetel zo’n goedig gezichtje heeft. De pepermunt groeit op een vochtige bodem, soms zelfs in natte sloten. Ze geurt fris en krachtig. Maar aan de verkoelende werking merk je ook dat de plant in het water groeit.

Vergrote bloesem van de rozemarijn.

Hier volgen nog een paar lipbloemige zo, of ze meer op de dovenetel, dan wel op de rozemarijn lijken.

witte dovenetel                                                      rozemarijn
gevlekte dovenetel                                              lavendel
gele dovenetel                                                         tuinsalie
kleine dovenetel                                                     tijm
brunel                                                                         hysop
hondsdraf                                                               echte marjolein
zenegroen                                                                 pepermunt
hennepnetel                                                            wilde marjolein
andoorn                                                                     bonenkruid
veldsalie                                                                    citroenmelisse

Ook wie niet alle planten kent, die hier genoemd worden, zal toch altijd nog uit het overzicht kunnen zien dat onder de lipbloemen vele waardevolle kruiden en ook belangrijke geneeskruiden te vinden zijn. De voor de mens belangrijkste soorten staan aan de kant van de rozemarijn. Ze brengen de sterk in hen werkende zonnekracht op de mens over, wanneer die dat nodig heeft.

Terug naar de inhoud

Plantkunde: alle artikelen

VRIJESCHOOL in beeld: 5e klas: plantkunde

 

44-42

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.

Een reactie plaatsen

Geplaatst in plantkunde, vrijeschool didactiek

Getagged , , , , , , , , , , , , , , , , ,

VRIJESCHOOL – Grohmann – leesboek voor de plantkunde (38)

Geplaatst op 26 november 2012| Een reactie plaatsen
.

Gerbert Grohmann

‘leesboek voor de plantkunde’

blz.135, hoofdstuk 38                                                                         alle hoofdstukken

DOVE NETELS
In de bouw van de groene spruiten lijkt de dovenetel op de brandnetel. Ook zij heeft de netelvorm met de vier bladrijen en de scherp vierkante stengel. Wie niet precies kijkt, zou de dovenetel misschien wel eens met de jonge brandnetelscheuten kunnen verwisselen, temeer daar ook de bladeren van beide planten op elkaar lijken. Maar toch komt in de bladeren ook duidelijk naar voren, hoe anders de dovenetel is dan de brandnetel, dat ze milder , dat ze een dove netel moet zijn, een netel die iemand niet branden kan. Zo voelt ze aan en zo geurt ze ook.

Je vindt de dovenetelbosjes dikwijls bij tuinhekken en in de buurt van vochtige muren, op plaatsen dus, waar ook brandnetels voorkomen. Maar de dovenetel houdt van schaduw en koelte. In tegenstelling tot de brandnetel, die zich graag laat doorgloeien, vermijdt ze die plaatsen waar de zon genadig brandt. Op droge plaatsen gedijt ze maar slecht en wordt daar eerder kleiner dan groter. Daarom is het vochtige voorjaar haar beste bloeitijd. De dovenetel moet dus toch wel, ondanks alle gelijkenis, anders geaard zijn dan de vurige brandnetel.

Iedereen kent de witte dovenetelbloempjes die als duifjes tegen elkaar gevlijd in de bladoksels huizen, in iedere oksel een kleine zwerm. Je zou nog kunnen denken dat de naam in het Duits: Taubenessel, iets met de duifjes van doen heeft. Ieder bloempje komt uit een trechtervormig groen kelkje met vijf in een lange punt toelopende tanden. Trek je er een uit, dan kun je de zoete nectar eruit zuigen die onder in het bloemenbuisje zit. Die vormt de dovenetel voor de hommels, want de hommels beschouwen de dovenetelbloempjes als hun honingpotjes en zonder de hommels, deze goedmoedige brommers, zou je de dovenetel niet kunnen begrijpen. Ze zijn namelijk zeer op elkaar gesteld, de dovenetel en de hommel. De hommel als zich vrij bewegend dier heeft het goed; ze kan gemakkelijk naar de dovenetel gaan en haar een bezoek brengen; de dovenetel echter is aan haar plaats gebonden. Zo blijft er voor haar niets over, dan zich met verlangen naar de hommel uit te strekken. Dat doet de dovenetel dan ook met haar vele bloempjes. Van alle kanten kunnen de hommels komen, dus moet de dovenetel ook haar bloemen naar alle kanten heen richten. Zij zou de hommel wel het liefst willen omhullen, omvatten. Met haar bovenlip, die als een dak gevormd is, omsluit ze de rug van de hommel. Stuifmeeldraden en stijlen zijn zo geplaatst dat ze zich gebogen in het bloemdak van de bovenlip vlijen. Zo moet de zuigende hommel zowel de vier meelbosjes als ook de in tweeën gespleten stamper aanraken. Je hoeft alleen maar eens te kijken hoe een hommel, om bij de nectar te komen, zich bij een dovenetelbloem naar binnenwerkt. In het bloemenbuisje van de dovenetel past de kop en de zuigmond van de hommel precies. Maar de dovenetel komt ook de pootjes van de hommel te hulp. Ze vormt namelijk met haar onderlip twee klepjes waaraan de hommel zich bij het zuigen vasthoudt. Zo past de hommel dus prachtig in de dovenetel en de hommel gedraagt zich er ook naar, want ieder deel van het insectenlijfje  vindt wel een plekje zoals in een huisje dat van hem is. Dat komt natuurlijk vast, omdat de dovenetel met haar bloeiwijze zo verlangend de hommel tegemoetkomt.

Bloemen die zo gevormd zijn als de dovenetel worden lipbloemen genoemd, want ze vormen een kleine bloemenmond met twee lippen, een boven- en een onderlip. Met haar talrijke mondjes spreekt de dovenetel naar alle kanten haar hoop uit dat er een hommel komt, om haar te bezoeken. Alle bloemen spreken met hun insecten, alleen is de taal der bloemen anders dan de mensentaal. Je hoort ze niet met je oren, maar je begrijpt het wel, als je naar de vormen kijkt.

De brandnetel kan deze taal niet spreken, omdat het geen insectenbloeier, maar een windbestuiver is. Zij heeft het sterke vuur in haar bladeren en ze behoedt dat streng, zodat er niets naar buiten lekt. Bij de dovenetel, deze zachtaardige goedmoedige plant, komt het wel naar buiten en je kunt het zien, want er zijn bloemen door gekomen. Maar alles wat de dovenetel in zich draagt, kan nog niet aan de oppervlakte zijn gekomen, iets moet toch zijn achtergebleven, want anders zouden de bladeren niet net als bloemen kunnen geuren. En wat zouden de bladeren nog meer naar bloemen geuren, als de dovenetel wat meer van de zonnegloed hield en minder van de koelte en het vocht. Zo kan de zonnekracht nog niet volledig doordringen en daarom blijft de geur van het blad nog wat onbestemd en wat muf.

De brandnetel heeft de breekbare, puntige brandharen op haar bladeren staan. Ze ‘prikt’ wanneer je  haar aanraakt, zoals een insect met haar fijne angel. Dat doet de dovenetel niet. Door haar verlangen naar de hommel zijn haar brandharen niet bij haar gebleven, maar bij het insect terechtgekomen. Ze zijn in het achterlijf van de diertjes terechtgekomen en vliegen nu mee door de lucht, want de hommels zijn die andere die zich vrij bewegende helft van de dovenetel. Het is heel duidelijk dat een niet-brandende, een dove netel, achterblijft. Alleen de vorm van de netel bleef.

Zo hangen planten ondeling samen en zo hangen ze met de insecten samen. Een wonderlijke wereld van ontmoetingen en van overgave aan elkaar!

Terug naar de inhoud

Plantkunde: alle artikelen

VRIJESCHOOL in beeld: 5e klas: plantkunde

 

43-41

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.

Een reactie plaatsen

Geplaatst in plantkunde, vrijeschool didactiek

Getagged , , , , , , ,

VRIJESCHOOL – Grohmann – leesboek voor de plantkunde (37)

Geplaatst op 25 november 2012| Een reactie plaatsen
.
Gerbert Grohmann

‘leesboek voor de plantkunde’

blz.132, hoofdstuk 37                                                                     alle hoofdstukken

 

OVER DE BRANDNETELS
De brandnetel is een sterke en tegelijkertijd ook een weldoende plant. Ook al maakt ze eerst geen innemende indruk op ons en al heeft ze niets waarmee ze zich aan ons wil opdringen, toch kun je haar vereren. Je vindt haar dikwijls op stortplaatsen, want waar de mens de bodem in het ongerede heeft gebracht, komt zij en bedekt de plaats met haar donkere bladeren. Ze doortrekt de grond met haar kruipende wortelstokken en van tijd tot tijd stuurt ze een bladuitloper naar boven. Zelfs in de allerslechtste grond heeft zij  nog kerngezonde en mooi gevormde bladerscheuten en ook daar waar weinig zonlicht komt, houdt ze toch haar volle groen. Alleen een sterke plant kan zulke eigenschappen hebben.

Het liefst groeit de brandnetel in de nabijheid van de mens. Zij volgt hem, tot aan eenzame berghutten toe; ja zelfs al lang verlaten nederzettingen herken je nog aan de brandnetels die er groeien. Je vindt ze nog bij ruïnes en vroegere geologische vindplaatsen. In de vrije natuur daarentegen komt de brandnetel veel minder vaak voor.

Je hoeft een brandnetel maar eens goed te bekijken om te zien hoe mooi ze toch eigenlijk is. Haar bladeren staan in rijen van vier geordend, steeds twee tegenover elkaar. Het volgende blad vormt met het vorige een kruis. Heel duidelijk zie je de plaatsing van het blad, wanneer je een scheut van bovenaf bekijkt. Ieder blad van deze strikt gevormde plant is in een punt uitgetrokken en heeft een scherp getande rand.

Wie naar deze bladeren kijkt, wordt tot voorzichtigheid gemaand, want ze zijn met fijne glasachtige haren bezet, met brandharen. Die breken bij aanraking af en prikken in de huid, zodat bijtend vocht in de kleine wondjes komt. Dat doet wel pijn, maar heeft geen schadelijke gevolgen, terwijl er in vreemde landen brandnetelsoorten zijn, die iemand tegelijkertijd vergiftigen, wanneer ze branden. Dan heeft onze brandnetel maar een onschadelijk vuur!

Wanneer de netelscheuten groot geworden zijn, bloeien ze ook. Maar de bloempjes zijn heel onaanzienlijk en sierloos. De brandnetel is een windbestuiver, zoals berk en eik en daarom kunnen haar bloemen ook zonder bonte kleur zijn of dat ze geen zoete geur verspreiden of nectar geven. Het zou ook tegen de natuur van de brandnetel zijn om opvallend mooi tevoorschijn te komen; ze wil alle kracht terughouden, want alleen zo kan ze het beste aan een gezonde bodem bijdragen. Dus het is helemaal geen zwakte dat de brandnetel, i.p.v. vurige bloemen die je eigenlijk bij haar zou kunnen verwachten, maar onaanzienlijke groene pluimpjes uit haar oksels laat hangen. De ene bos brandnetels heeft alleen maar stuifmeelbloesems, de andere alleen maar stamperbloesems, omdat de brandnetel een tweehuizige plant is. Wanneer je in de morgen naar een bloeiende brandnetelbos kijkt die stuifmeelbloesems heeft, kun je een merkwaardig schouwspel waarnemen. Van tijd tot tijd kun je zien, hoe een klein stuifmeelwolkje wegvliegt. De stuifmeelbloesem klapt namelijk, net een kleine ontploffing, en slingert zo het poederdroge stuifmeel met een plofje de lucht in.

Pas wanneer je de goede trekken van de brandnetel hebt leren kennen, kan je begrijpen, waarom ze er zo onaanzienlijk uitziet en niemand moet het haar kwalijk nemen, dat ze maar een netel is. Ze herstelt toch maar mooi wat de mens bedorven heeft! Zoals op de bodem, zo werkt ze ook op de mens genezend. Je kunt uit de jonge scheuten die er in de lente zijn, een goede soep maken. Dan gaat de reinigende kracht ook in je bloed over en werkt daar gezondmakend.

In de hoekige vierkante stengel zitten nuttige vezels. Wanneer je een oude brandnetelstengel vaak heen en weerknikt, komen ze naar buiten. Je kunt ze met de hand tot een vaste draad samendraaien. Vroeger werden de brandnetels als vezelplanten verbouwd, gesponnen en geweven, want neteldoek is een voortreffelijke weefstof. Zo veelzijdig zijn de goede, nuttige eigenschappen van de plant. Tenslotte moet er nog iets tot eer van de brandnetel naar voren worden gebracht.

Het heeft er weer mee te maken dat ze geen bloemen heeft, hoewel ze zoveel vuur in zich draagt: ze houdt dat terug en wil het niet naar buiten verspillen. Wanneer er echter rupsen van haar bladeren vreten – en twee van onze mooiste dagvlinders, de kleine vos en de dagpauwoog leggen hun eieren  op brandnetels – dan nemen deze met hun voeding ook de vuurkracht in zich op. Wanneer de rupsen dan volgroeid zijn en zich hebben verpopt, kruipen de kleurige vlinders tevoorschijn.

Nu zien we tenslotte toch nog hoe de brandnetel aan kleurige bloemen komt. Ze zitten alleen niet aan de plant vastgegroeid, maar fladderen als vlinders rond in de lucht. De poppen van de kleine vos en de dagpauwoog zijn eigenlijk de knoppen van de brandnetel, want wat de plant niet afmaakt, dat zet de vlinder door haar ontwikkeling voort.

Iedere keer als we zo’n vlinder zien, moeten we ook aan de brandnetel denken.

De brandnetel zou je met de mens kunnen vergelijken die altijd goed wil doen, zonder dat te laten merken, omdat hij geen eer en roem wil oogsten. Ja, het is zelfs mogelijk dat hij niet voor vol wordt aangezioen of geminacht, net zoals de brandnetel, of ten achter wordt gesteld bij menige opschepper. Wie zulke mensen goed kent, moet van hen, net als van de brandnetel, zeggen dat ze waard zijn te worden vereerd.

Bladeren van de grote en kleine brandnetel.

Terug naar de inhoud.

Plantkunde: alle artikelen

VRIJESCHOOL in beeld: 5e klas: plantkunde

 

42-40

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.

Een reactie plaatsen

Geplaatst in plantkunde, vrijeschool didactiek

Getagged , , , , , , , , ,

VRIJESCHOOL – Grohmann – leesboek voor de plantkunde (36)

Geplaatst op 24 november 2012| Een reactie plaatsen

.

Gerbert Grohmann

‘leesboek voor de plantkunde’

blz.125, hoofdstuk 36                                                                         alle hoofdstukken

.

WAT JE AAN DE BLADEREN VAN DE BOTERBLOEM KAN ZIEN
Wanneer de gele boterbloemen, ook wel eens hanenvoeten genoemd, bloeien, zijn de weiden op hun mooist. Je kan dan bossen bonte bloemen plukken waarin geen kleur ontbreekt.En wat lichten ze mooi teer op. Vooral wanneer er klokjes bijzitten, steekt het volle geel van de boterbloem bij het blauwe en violet prachtig af.

De vele verschillende boterbloemsoorten die er zijn, komen op even zo vele andere plaatsen voor; sommige in de bergen, zoals bv. de alpenboterbloem; andere meer op moerasachtige bodem of zelfs in het water, zodat alleen de bloemen maar boven water uitkomen, zoals bij de golvende waterranonkel.

Het meest voorkomend is toch de scherpe boterbloem. Hij is één van onze bekendste weidebloemen. Wanneer hij in volle bloei staat, zie je dikwijls het groen van de weide niet meer, zoveel eigele boterbloemschoteltjes als daar staan. Scherpe boterbloem heet de plant omdat de bladeren een scherpe smaak hebben en omdat ze iets giftig zijn.

Je kunt heel veel leren, wanneer je de bladeren aandachtig bekijkt. De onderste zien er namelijk heel anders uit dan de bovenste, zodat je een interessante trap krijgt, wanneer je ze in volgorde bekijkt. Om te beginnen wordt het al meteen duidelijk, waar de naam “hanenvoet” vandaan komt, want deze handvormig gedeelde bladeren met hun punten lijken veel op de poten van een haan. Meestal zijn ze met een donkerbruine tekening versierd.

De onderste bladeren zijn kleiner en hebben een bijna ronde omtrek. Maar de volgende al, die aan erg lange stelen zitten, vormen duidelijk vijfhoeken. Het blad is in vijf hoofdpunten opgedeeld, die ook weer in kleinere spitsen verdeeld zijn. Dan volgen de bladeren die aan de stengel zitten. Ze zien er  bijna nog net zo uit als de voorafgaande, zij het dat ze aan kortere stelen zitten. Hoe dichter de blaadjes de bloem naderen, des te eenvoudiger en kleiner worden ze en des te spitser lopen de punten toe. Uiteindelijk is er nog één enkele, zeer dunne straal over. Wanneer je niet zou weten  dat het bovenste en het onderste blad van de boterbloem aan een en dezelfde stengel groeien, dan zou je nauwelijks geloven dat ze bij elkaar horen.

Volgorde van de blaadjes van de scherpe boterbloem.

Zo’n verandering  van de stengelbladeren, zoals je aan de scherpe boterbloem kan zien, vind je ook bij veel andere boterbloemsoorten, al naargelang waar ze groeien. De goudgele boterbloem bv. groeit bijzonder graag op vochtige plaatsen, op vochtige weiden of aan de rand van het bos. Bovendien is hij de eerste boterbloemsoort van de lente die al zeer vroeg in bloei komt. Daarom moet hij zich behoorlijk inspannen, de rondachtige blaadjes die het eerst komen, in echte boterbloemblaadjes te veranderen. Hij moet eerst een paar pogingen doen en wanneer het hem dan eindelijk is gelukt, komt meteen de zon en wil bloemen maken. Ze splitst de stengelbladeren terdege, zodat ze een stralend karakter krijgen. Nog veel meer dan bij de scherpe boterbloem zijn daarom bij de gulden boterbloem de stengelblaadjes anders dan de wortelbladeren en hier kun je je nog meer verbazen over het feit dat er zoveel verschillende bladvormen aan één plant kunnen voorkomen.

Dat de onderste bladeren zo rondachtig zijn en dat ze van die brede vlakken hebben, komt door het vocht van de bodem. Aan de moerasdotterbloem, die zeer verwant is aan de boterbloem, zie je heel duidelijk, hoe de bladeren worden, wanneer er veel water in binnendringt. Dan wordt de hele plant plomp en log. Ze krijgt vlezige bladeren uit één stuk en dikke stengels die zich tenslotte  op de natte grond ter ruste leggen.

Wanneer daarentegen een plant recht de hoogte inschiet en een slanke vertakte stengel vormt, zoals bij de boterbloem, dan kan de lichtdoorstraalde lucht diep in de stengelblaadjes doordringen, deze klieven en in stukken scheuren en ze vormen geven die als bliksemstralen wegschieten. Aan de boterbloem kun je dit alles zien. Maar de bladeren zijn aan de boterbloem ook het voornaamste. Je kunt je ook wel indenken dat de zon er weinig moeite mee heeft zo’n lenteplant te veranderen. De boterbloem heeft er immers zelf ook veel plezier in. Hij vindt het leuk steeds nieuwe bladvormen te ontwikkelen. Dat zie je ook duidelijk aan de vele familieleden van de boterbloem die hun veranderkunst zelfs op de bloemen uitleven. De boterbloem heeft nog een regelmatiger bloem met een vijfdelige kroon en net zo’n kelk; bij andere boterbloemsoorten echter, zoals bv. de ridderspoor en de monnikskap, weet je op den duur niet meer wat nu eigenlijk de kelk en wat nu de kroon is, zo zeer is alles veranderd. Het zijn kloeke veranderingskunstenaars, deze planten.

Goudgele boterbloem. Hij is de eerste boterbloem die in de lente bloeit. De onderste bladeren zien er heel anders uit dan die aan de stengels zitten.

Sommige hebben weer bloemen die er bijna zo uitzien als diertjes met staarten, zoals kikkervisjes of zoiets, die zich alleen niet kunnen bewegen, omdat ze aan een bloemsteel vastzitten. Dat is zo bij bv. de ridderspoor en bij veel akelei-achtigen. Ook de akelei is een boterbloemachtige. Je kunt al snel zien dat ze familie zijn aan de drie blaadjes van de bloemstengeltjes. Ze hebben niet eens een steel. Alleen de niet-bloeiende plantjes hebben bladstelen. Dan hoef je er ook niet meer verbaasd over te staan dat de bloem van de bosanemoon niet eens een groene kelk heeft, want de groene stengelblaadjes hebben die al voor zichzelf genomen. Wanneer je goed kijkt kun je veel begrijpen.

Twee blaadjes van de dotterbloem. Zij zien eruit als grote lappen, want de plant wortelt in een moerasachtige bodem. Zo worden de bladeren dik en vormloos.

Anemonen

Sag, woher kommen
die schönen, die frommen,
die tausend und aber Millionen
weissgekleidter Anemonen.

‘Wir sind die Kindlein, die abgeschieden
so frühe hienieden;
nun wohnen wir oben
im Vaterhause da droben.”

Was tut ihr nun hier
im Waldesrevier,
ihr lieblichen Kleinen,
beim Frühlingserscheinen?

‘Drum dürfen wir fort,
jedes an seinen Heimatort;
auf  Ostern, da wird Vakanz gegeben,
drei Wochen lang welch ein Freudenleben!’

‘Und drum sind wir hier
im Waldesrevier
alle weissgekleidet. M:agdlein wie Söhnlein
mit goldenen Krönlein.’

von den schwäbischen Bauerndichter CHRISTIAN WAGNER

blad van monnikskap                                               blad van ridderspoor

Al mogen de boterbloemen dan nog zulke grote bladkunstenaars zijn en al mogen ze zelfs hun bloemen als tovenaars veranderen, zo gauw ze uitgebloeid zijn, is het met ze gedaan. Ook al zouden de weiden niet gemaaid worden, ze moeten afsterven, want ze hebben al hun kracht gegeven aan het vormen van blad; voor echte vruchten blijft niets meer over. Wanneer de bloem uitgevallen is, kan de scherpe boterbloem alleen maar een klein stekelbolletje aan zijn bloemstelen omhoog houden. Dat zijn de zaadbestanddelen van de boterbloem die uit de vele vruchtbeginsels van de bloemen zijn ontstaan.

Terug naar de inhoud

Plantkunde: alle artikelen

VRIJESCHOOL in beeld: 5e klas: plantkunde

 

41-39

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.

Een reactie plaatsen

Geplaatst in plantkunde, vrijeschool didactiek

Getagged , , , , , , , , , , , ,

VRIJESCHOOL – Grohmann – leesboek voor de plantkunde (35)

Geplaatst op 24 november 2012| Een reactie plaatsen
.

Gerbert Grohmann

‘leesboek voor de plantkunde’

blz.122, hoofdstuk 35                                                                            alle hoofdstukken

.

OVER DE VIOOLTJES
De viooltjes behoren ook tot de plantjes waarvan we het meest houden, hoewel ze zo klein zijn. Dat komt vast en zeker, omdat ze tot de eerste lentebloemen horen  die, na een jaargetijde zonder bloemen, de nog winterse grauwe velden sieren. Ze bloeien al in maart!

Maar de viooltjes hebben nog andere eigenschappen om van te houden. De bloemen zijn, ondanks dat ze zo klein zijn, zo krachtig van kleur, dat er zelfs een kleur naar genoemd is: vioolblauw: het violet en de geur is sterk en diep doordringend. Hoe blij worden we er niet van,wanneer we de eerste blauwpaarse kleurvlekjes buiten ontdekken! Wanneer we de viooltjes vinden, dan weten we het zeker: nu kan het lente worden.

Voordat de bloemen verschijnen, vind je de kleine, rondachtige blaadjes beneden op de grond, eerst nog als een toetertje opgerold. Dan breekt de dag aan, waarop het eerste viooltje uit de groene blaadjes naar buiten kijkt. En dat alles komt door de levenwekkende voorjaarszon.

De aarde ligt, al lang vóór er viooltjes zijn, voor zich heen te dromen. Ze verlangt naar de voorjaarshemel. Wanneer wij dromen, blijven onze dromen in ons innerlijk. Ze kunnen ons gelukkig maken, maar ook bang, al naar gelang ze zijn. Wanneer de aarde echter droomt, komen er bloemen te voorschijn. Iedere lentebloem is een andere droom van de aarde. Eerst zitten de dromen nog in de aarde, maar daarna komen ze aan de oppervlakte; en je ziet ook waarvan de aarde droomt. Ze droomt van de blauwe voorjaarshemel; van het leven in de lentezon en van de lentegeuren.

Precies dat heeft de dichter Eduard Mörike beschreven:

Früling lässt sein blaues Band
wieder flattern durch die Lüfte.
Süsse, wohlbekannte Düfte
streifen ahnungsvoll das Land.
Veilchen träumen schon,
wollen balde kommen. –
horch! von fern ein leiser Harfenton!
Dich hab ik vernommen!

Opdat er bloemen uit die verlangende dromen van de aarde kunnen komen, moet de zon meehelpen. Zij vormt daarom de groene blaadjes. Echt diep kan de zon in het voorjaar nog niet in de aarde doordringen, want ze komt in dit jaargetijde nog niet hoog aan de hemel. Maar het is wel genoeg voor die kleine ronde blaadjes en voor die dwergachtige bloempjes. Maar die dragen het wel in zich! Kleur en geur lijken op één punt samengekomen.
Heel dicht worden de viooltjes bij de aarde gehouden. Weer heel anders dan bv. bij de sneeuwklokjes, lenteklokjes of de sterhyacint die er ook blauw uitziet, want de viooltjes hebben geen bol; ze hebben alleen maar korte, ondergrondse wortelstokken. Daarom bloeien ze ook niet zo trots en prachtig als een tulp. Aan hun veernervige blaadjes zie je, dat ze niet met de tulp, maar met de roos verwant zijn. De kleine violen hebben een echte groene kelk en vijf kleurige bloemblaadjes. Een daarvan is naar achter omgestulpt en veranderd in een blad dat nectar kan bevatten. Ook de geur van het viooltje is verwant aan die van de roos. Daarom zijn ze ons zo vertrouwd.

De botanici noemen het viooltje viola, dat betekent zo veel als viool, omdat het viooltje iets te maken heeft met het luisteren en het klinken; met de viooltoon en de harpklank in het voorjaar. Dat komt eigenlijk omdat de viooltjes de kleine oren van de aarde zijn, waarmee zij dromend luistert naar wat er in de voorjaarshemel gebeurt,

Wat ze daar luisterend hoort, zie je dan de komende zomer wanneer ze een grote hoeveelheid bloemen het licht doet zien. Met iedere soort geeft ze een nieuw geheim prijs – maar alleen aan diegene die wijs genoeg is, om het te begrijpen.

Als de viooltjes uitgebloeid zijn, groeien ze nog een poosje verder, net als andere planten. Ze vormen zaden en krijgen uitlopers. Zulke vruchten als de roos kunnen ze niet vormen; daarvoor hebben ze de tijd niet. Het zusje van het viooltje is het driekleurige viooltje. Die is wel wat groter en heeft langere stengels. De kracht die bij het viooltje in het blad zit en de groene blaadjes vormt, komt bij het driekleurig viooltje tot in de bloem! Daarom zijn de driekleurige viooltjes niet alleen oortjes, maar hele gezichtjes, met een heel mooi velletje. Aan het akkerviooltje kan je de verwantschap met het viooltje ook nog zien, maar de mens heeft daaruit het tuinviooltje gekweekt met die wonderlijk fluweelachtige, bontgekleurde bloemblaadjes.

Terug naar de inhoud

Plantkunde: alle artikelen

VRIJESCHOOL in beeld: 5e klas: plantkunde

 

40-38

 

 

 

 

 

 

 

 

.

Een reactie plaatsen

Geplaatst in plantkunde, vrijeschool didactiek

Getagged , , , , , , , , , ,

VRIJESCHOOL – Grohmann – leesboek voor de plantkunde (34)

Geplaatst op 23 november 2012| Een reactie plaatsen
.

Gerbert Grohmann

‘leesboek voor de plantkunde’

blz. 121, hoofdstuk 34                                                                        alle hoofdstukken

.

WONDERLIJK GEHEIM IN DE ROZENKELK
Je moet de rozen onderzoeken, wanneer je het geheim wil ontdekken; aan menige zal je vinden dat de vijf kelkblaadjes niet gelijk zijn, maar klaarblijkelijk zonder regelmaat getand zijn.
Al in oudere tijden heeft een natuuronderzoeker het volgende gedichtje in het Latijn geschreven. Vertaald luidt het ongeveer zo:

vijf broeders zijn het
twee van hen dragen een baard
twee van hen zijn zonder baard geboren
één van de vijf
heeft zijn baard maar aan één kant

De vijf broeders zijn vanzelfsprekend de blaadjes van de rozenkelk, de baarden de tanden. Om de wetmatigheid die erin verborgen zit beter te leren kennen, zijn op de tekening de aparte blaadjes genummerd. Blaadje 1 heeft aan beide kanten een baard, net als blaadje 2. Blaadje 3 is maar aan één kant van een baard voorzien; de andere kant is glad. Het 4e en 5e blaadje hebben geen baard; het vijfde is het kleinste van allemaal.
De natuuronderzoekers hebben onderzocht welke wetmatigheid zich achter deze schijnbare onregelmatigheid zou kunnen verbergen en ze hebben ook wat gevonden.
Ze hebben namelijk in de rozenkelk de wetmatigheid van de vijfster ontdekt.
Op onze tekening hebben we bij de vijfster getallen gezet, zoals wanneer je die zou opschrijven als je van één hoek uitgaand, de sterlijnen zou volgen. Ga je echter buiten de sterlijn om, dan krijg je de rij: 1, 4, 2, 5, 3. Wanneer je dan deze vorm met de rozenkelk vergelijkt, dan zie je meteen dat er een vijfster in
verborgen zit.

Het blad 1 heeft nog tandjes , blad 5 niet en blad 3 heeft ze maar aan één kant, daar waar de vijfsterlijn loopt. Waar deze naartoe gaat, namelijk het vierde blad, vind je geen tandjes meer.
Net zoals in de rozenkelk vind je ook in de plaatsing van de groene stengelblaadjes van de roos een vijfster, alleen is deze daar niet zo gemakkelijk te ontdekken, omdat de blaadjes aan de stengel niet in één vlak staan. De plant kan niet rekenen en toch is ze volgens verborgen getalwetten opgebouwd.
Zoals de zesster het hemelgeheim van de tulp is, zo toont ons de vijfster het geheim van de roos. Ja, zelfs de eenvoudigste rozenkelk kan het ons leren: kosmische wetten vormen de planten!

roos en tulp

Terug naar de inhoud

Plantkunde: alle artikelen

VRIJESCHOOL in beeld: 5e klas: plantkunde

 

39-37

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.

Een reactie plaatsen

Geplaatst in plantkunde, vrijeschool didactiek

Getagged , , , , ,

VRIJESCHOOL – Grohmann – leesboek voor de plantkunde (33)

Geplaatst op 23 november 2012| Een reactie plaatsen
.

Gerbert Grohmann

‘leesboek voor de plantkunde’

blz.119, hoofdstuk 33                                                                       alle hoofdstukken
.

DE ROOS
 Wat spreidt deze haar veernervige blaadjes zorgvuldig uit en hoe ze die uit verschillende blaadjes samenstelt. Ieder blaadje heeft een apart steeltje en alle randjes zijn van tandjes voorzien. Ze neemt er dan ook de tijd voor, de roos. Voor ze haar bloemknoppen laat komen, moeten er eerst langere bladscheuten gegroeid zijn en tussen de stengelbladeren en de bloembladeren staat een groene kelk, die er heel anders uitziet dan de stengelblaadjes. Nooit kan het bij de roos voorkomen dat stengelblaadjes en bloemblaadjes door elkaar gehaald worden. Alleen al doordat de roos een houtachtig gewas is, kun je weten dat ze doortrokken is met aardekracht. De aarde helpt mee, wanneer de roos haar stekelige twijgen in bevallige bogen naar alle richtingen laat gaan. Aan het puntje neigen ze zich weer naar de aarde. En wie eens geprobeerd heeft een wilde rozenstruik uit de grond te trekken, zal gemerkt hebben, hoe stevig  ze met de aarde is verbonden door haar wortels. Onder de grond zit nog eens een boompje, maar dan omgekeerd. Blad van de heggenroos, een tuinroos en van de appelboom.

Alles wat de roos doet, doet ze samen met de aarde. Wanneer de aarde in de lente groen gaat worden, begint ook de roos uit te lopen. Wanneer de aarde overvloedig ranken en loten doet groeien, laat ook de roos haar uitlopers krachtig groeien en woekeren en als tenslotte het uitlopen overgaat in het verrukkelijke bloeien, zie je ook dat de rozenknoppen opengaan. Is dan de tijd aangebroken dat de aarde aan struiken en bomen vruchten laat rijpen, dan begint ook de roos haar vruchten, de rozenbottels, te laten rijpen. Wanneer de nachtvorst het plantenleven al verlamd heeft, zie je de rode roosvruchten nog aan de kale bladerloze takkengeraamten gloeien. Zo gaat de roos samen met de aarde. Ze heeft de hele zomer nodig, vanaf de lente tot in de late herfst, tot ze alle stadia van haar ontwikkeling doorlopen heeft. De edele roos is met de aarde verbonden; de trotse tulp zou echter het liefst een rein hemelgewas zijn. Kijk je in haar zesdelige bloembekleedsel, dan zie je zes meeldraden, die daar in een prachtige ordening staan, zoals een ster. Wanneer het erg warm is, spreiden ook de bloemblaadjes zich nog tot een ster uit. De zesster is het hemelse geheim van de tulp. Je wordt dat het duidelijkst gewaar als je naar haar kijkt; ze zou de heerlijkheid van de hemel willen verkondigen, terwijl de roos een getuige is van de schoonheid van de aarde. Zo staan ze naast elkaar, deze twee gewassen.

SAMENVATTING

                      TULP                                                                               ROOS

waterig bolgewas                                                       plant met houtige wortelstok wortelen vlezig, onvertakt                                       wortels boomachtig vertakt voorjaarsplant, komt snel in bloei                         zomerplant, vormt voor ze
bloeit eerst langere bladscheuten 

bladeren eenvoudig, parallelnervig                      bladeren veernervig en
samengesteld

bloembekleedsel enkel                                            dubbel bloembekleedsel zesster                                                                         vijfster

.

over poëzie waar bij de roos een rol speelt

Terug naar de inhoud

Plantkunde: alle artikelen

VRIJESCHOOL in beeld: 5e klas: plantkunde

 

38-36

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.

Een reactie plaatsen

Geplaatst in plantkunde, vrijeschool didactiek

Getagged , , , , , , , , ,

VRIJESCHOOL – Grohmann – leesboek voor de plantkunde (32)

Geplaatst op 22 november 2012| Een reactie plaatsen
.

Gerbert Grohmann

‘leesboek voor de plantkunde

‘blz.117, hoofdstuk 32                                                                        alle hoofdstukken
.

EERLIJK DUURT HET LANGST
De plantenfamilie waartoe ook de tulp behoort, is naar de lelie genoemd. Veel leliegewassen hebben bollen, die eigenlijk alleen maar bij parallelnervigen voorkomen. Lelie, vuurlelie, als ook madonnalelie, hyacint, keizerskroon, Turkse lelie, druifhyacint, geelster en nog vele andere trotse bloemen zijn sterk verwant aan de tulp, wat je al aan de bouw van de bloem kan zien, ook al zijn de bollen van binnen niet altijd hetzelfde gebouwd als bij de tulp.

Tenslotte moet er ook nog over die leliegewassen gesproken worden, waarvoor je je neus optrekt, wanneer je ze ruikt, of waarvan je tranen in je ogen krijgt. Niemand zal er een boeket van maken of ze  voor de sier in de kamer zetten. Toch worden ze hoog aangeslagen, alleen om heel andere redenen dan lelies en tulpen.

De koningin van deze merkwaardige groep van leliegewassen, dit in kwade reuk staande gezelschap, is de ui. Maar er zijn allerlei familieleden die net zo zouden willen zijn, bv. de knoflook, de prei en de onschuldige kleine bieslook, die half en half al weer op een andere lelie lijkt.

Wat is er bij deze keukenkruiden van de trotse lelie geworden? Wat is er met hen gebeurd, dat je ze niet eens bloemen kan noemen? We hebben helemaal geen reden om laatdunkend op ze neer te kijken, want juist zoals ze zijn dienen ze ons op hun best. Juist zo worden ze voor ons tot weldoeners, meer, dan wanneer ze gewone bloemen zouden hebben.
Ze hebben namelijk de gloed van hun bloem binnenin zich gehouden, daarom zie je die niet van buiten, maar ruik je en proef je deze. In plaats van in de bloemen werkt het door in de bollen, bladeren en stengels. Het kan scherp en bijtend ‘geuren’, omdat er zwavel in de stoffen zit. Maar omdat de bolgewassen waterige planten zijn, wordt de scherpe smaak wat gedempt en tegelijkertijd begint het wat te stinken. Wanneer je vuur in water dompelt, gaat het uit en wanneer in de plant zwavel uit de waterige delen vrij komt, ruikt het naar uien. En het bijt ook nog.

Nu is het heel duidelijk, dat wanneer een plant  in de bladeren of zelfs in de bol al zoveel van haar bloeikracht verbruikt, dat dan daar bovenin, in de bloemen iets moet ontbreken. Ook bij de uien is voor boven niet veel meer overgebleven. Natuurlijk hebben uien bloemen, tot kogels samengetrokken, maar heel kleine, groenachtig, zo alsof ze uitgeloogd zijn.

Zo staat het met de uien zoals het zo vaak bij  de mens kan zijn. Wie niet aan de buitenkant glanzen en stralen wil, loopt het gevaar, geminacht te worden. Voor een keukenui zouden zeker geen 13000 gulden verkwist zijn, terwijl een gezonde ui toch zeker niet minder waard is dan een mooie tulp.

 

Terug naar de inhoud

Plantkunde: alle artikelen

VRIJESCHOOL in beeld: 5e klas: plantkunde

 

37-35

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.

Een reactie plaatsen

Geplaatst in plantkunde, vrijeschool didactiek

Getagged , , , , , , , , , , , , , , , ,

VRIJESCHOOL – Grohmann – leesboek voor de plantkunde (31)

Geplaatst op 22 november 2012| Een reactie plaatsen
.

Gerbert Grohmann

‘leesboek voor de plantkunde’

blz.114, hoofdstuk 31                                                                           alle hoofdstukken

.

OVER DE TULP
Zij is een lentebloem. Ja, je kunt haar zelfs al lang voor het buiten lente is, in de kamer tot bloei laten komen. Deze eigenschap heeft de tulp nog met andere bolgewassen gemeen, zoals bv. met de hyacint. De reden, waarom dat kan, is dat ze niet helemaal vanaf het begin moet beginnen om te kunnen bloeien, zoals het geval zou zijn, wanneer ze eerst uit het zaad zou moeten kiemen. Het eerste wat we moeten doen, is eens goed naar de tulpenbol kijken.

Aan de buitenkant zit een leerachtige bruine schil en daarbinnen zitten de witte schillen of bolrokken. Helemaal beneden echter zit de bolschijf. Zo gauw de bol uit begint te lopen, groeien daar worteltjes. Maar ook aan oude bollen die opgegraven worden omdat ze uitgebloeid zijn, kun je worteltjes zien. De bolschijf is de basis van de bol die alleen in plaats van in de lengte in de breedte gegroeid is. Het duidelijkst zie je dat natuurlijk, wanneer je een bol in de lengte doorsnijdt zoals op het tekeningetje getoond is.

Doorgesneden tulpenbol. De stengel is aan de onderkant sterk verbreed (bolschijf). Je ziet hoe de vlezige, witte rokken er als bladeren aan vast zitten. Ook zie je de jonge bol van het komende jaar al. Meestal zit er nog een tweede in.

Bovenaan de bol komt de bloemsteel naar buiten en beneden is er al een jonge bol, een dochterbol, zoals men zegt, of een bijbol of klister, gevormd, want elk jaar hernieuwd de bol zich uit zichzelf. Spoedig wordt de dochter zo groot als de moeder.

Iedere tulpenbol, zowel de oude als de nieuwe, bestaat uit rokken. Deze rokken zijn niet anders dan de ondergrondse, vlezig geworden bladeren, die niet groen worden, omdat ze niet in het licht komen. Dus een bol is niet een soort wortel; het is niets anders dan een sterk veranderde scheut met een kort stammetje en schaalvormige bladeren. De wortels zitten helemaal onderaan. Wanneer de bol uitloopt en groene bladeren en een bloem voortbrengt, komt uit de ondergrondse, veranderde plant een tweede, groene, niet veranderde plant te voorschijn. Dat is het geheim van de tulpenbol.

De tulp heeft echt veel haast, wanneer ze in de lente uit de bol schiet. Zo snel mogelijk wil ze tot bloei komen. Daarom zijn ook haar plantendelen maar eenvoudig gevormd; haar stengelbladeren hebben de vorm van tongen en ook de bloemblaadjes zijn niet veel kunstzinniger. De tulpen vormen niet eens groene kelkbladeren; daarom noemt men haar bloembekleedsels eenvoudig. Eerst lijkt het wel, in de knop namelijk, alsof de tulp een groene kelk heeft; maar dan blijkt dat het maar bloemblaadjes zijn die in ’t begin nog geen kleur hadden. Pas wanneer de tulp opengaat is er kleur gekomen. Het lijkt dan wel alsof de tulp gloeit.

Dikwijls is er een interessante vergroeiing te zien. Er zijn soms tulpen waarbij de bovenste stengelbladeren helemaal of voor de helft kleur gekregen hebben. Soms hebben ze ook wel bonte randen. Bij weer andere vergroeiingen is een bloemblad voor een deel nog groen gebleven. Aan zulke opzienbarende feiten kun je aflezen dat de tulp blad en bloemblad nog niet echt onderscheiden kan. Bij de roos zul je zulke vergissingen niet kunnen waarnemen. De roos is dan ook een meer volkomen plant dan de tulp. Laten we nu de vraag eens stellen hoe de tulp zich tot de aarde verhoudt! Zij haast zich snel naar het bloemstadium om spoedig daarna weer onder de grond te verdwijnen.

Maar er bestaat toch nog een groot verschil tussen de ondergrondse delen van de tulp en die, laten we zeggen, van de bomen. Bomen hebben onder de grond alleen hun houtachtige wortelstokken; de tulp heeft haar bladachtige bol onder de grond. Ja, ze is door en door waterig en nergens heeft ze een houtachtig deel. Ze neemt wat van het grondwater voor zich alleen en sluit het door haar taaie huid af, zodat je haar uit de grond kan nemen en bewaren. Bij een roos zou dat niet gaan. Zo spreekt de tulp: Ik wil mijn bol voor mij alleen hebben.

Als ze dan uit de aarde omhoog geschoten is en gebloeid heeft, zou ze toch eigenlijk een vrucht moeten vormen, zoals de roos de rozenbottel. Dat speelt ze echter niet klaar. Ze omhult haar zaden snel met een droog zaadkapsel en stuurt dat, wat vruchtachtig is, naar haar bol, tot die sterk en vlezig wordt. Zo is de bol ook gelijktijdig een vrucht die in plaats van in de bloem, in de grond zit. Wanneer de tulp in het voorjaar dan weer kiemt, verteert ze het voedsel dat ze zelf in de bol opgeslagen had, terwijl toch de echte vruchten voor de andere schepsels van de aarde zijn, voor dier en mens en niet voor de plant zelf. Zo beschouwd is een bol geen echte vrucht.

Wanneer je een rijpe tulpenbol in de lengte doorsnijdt en het binnenste met een vergrootglas bekijkt, dan kun je iets merkwaardigs zien. In het hart van de bol zit als kiem al de bloem van het komende jaar, en heel klein en samengetrokken ook de stengelbladeren. Ook al zijn alle delen er slechts in aanleg: de bloemblaadjes zonder kleur, meeldraden en stamper nog vaag, ze zijn er toch maar. De stengel hoeft zich alleen maar te strekken, de delen groter te worden en de bloem kan zich ontvouwen, want heel de winter al sluimert ze opgesloten in de vlezige bolrokken. De tulp hoeft niet eerst te wachten zoals de roos, tot ze lange bladscheuten gevormd heeft om te kunnen bloeien. Dat is een groot verschil tussen beide planten.

De tulp is geen inlandse plant. Ze stamt uit het steppengebied van het oosten. Bij ons komt wel een in het wild groeiende, zeer mooie slanke en geelbloeiende tulpensoort voor: de bostulp, maar waarschijnlijk is zij ook een, zij het lang geleden, verwilderde uitheemse soort.

In de jaren 1634 tot 1640 heeft zich in de Hollandse stad Haarlem een ware rage op het gebied van tulpenliefhebberij ontwikkeld. In boeken werden meer dan 500 verschillende soorten opgetekend, die ook op tulpenbeurzen verhandeld werden. Voor de zeldzaamste soorten werden duizelingwekkend hoge prijzen betaald en niet alleen geld, maar ook paard en wagen, huizen, ja grote en waardevolle schepen werden voor één enkele zeldzame tulpenbol geboden en gegeven. De hoogste prijs die toen voor een enkele tulpenbol betaald werd bedroeg niet minder dan 13000 Hollandse guldens. Toen die tulpenwaanzin zo gevaarlijk geworden was, dat ze al veel ongeluk aangericht had, moest de handel tenslotte verboden worden met dreiging van hoge straffen.

Al komt ons de dwaasheid wegens een bol die je niet eens kunt eten en alleen maar een mooie bloem voortbrengt, tegenwoordig toch wel onbegrijpelijk voor, dan is die wel een bewijs voor de plant in kwestie dat ze een schoonheid is.

 

De afkomst van het woord tulp gaat via het Frans ‘tulipa(n)’ terug op het Turkse woord tulband, op welk hoofddeksel tulpen zouden lijken als ze in bloei staan.
(bron Trouw)

 

terug naar de inhoudsopgave

Plantkunde: alle artikelen

VRIJESCHOOL in beeld: 5e klas: plantkunde

36-34

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.

Een reactie plaatsen

Geplaatst in plantkunde, vrijeschool didactiek

Getagged , , , , , , , , , ,

VRIJESCHOOL – Grohmann – leesboek voor de plantkunde (30)

Geplaatst op 22 november 2012| Een reactie plaatsen
.

Gerbert Grohmann

‘leesboek voor de plantkunde’

.
blz.113, hoofdstuk 30                                                                        alle hoofdstukken
.

OVERZICHT
van enige kenmerken van parallel- en veernervige bladeren:
parallelnervig                                                     veernervig
                                              bloei
meestal volgens het getal                       meestal volgens het getal
drie gevormd.                                           vier gevormd
Eenvoudige   bloemhulsels                   dubbele bloemhulsels (kelk en kroon)

                                         bladeren
parallelnervig                                             veernervig
nooit samengesteld, meestal                  Dikwijls samengesteld of
zonder bladsteel en met                           gedeeld, met een bladsteel
gladde rand                                                 en getande, gezaagde randen

                                           stengel
kruidachtig, niet verhout,                       vaker verhout of stammen
dikwijls eenvoudig.                                   takken en twijgen vormend
Palmachtigen hebben
stammen

                                           wortel
vleesachtige wortelstokken                    taaie wortelstokken
vormend

                                        kiemplantjes
met maar één, meestal                           dikwijls met twee, vaak
puntig kiemblad (eenzaad-                    brede kiemblaadjes
lobbig) vaak geen kiemblad                   (tweezaadlobbig)

Terug naar de inhoud

Plantkunde: alle artikelen

VRIJESCHOOL in beeld: 5e klas: plantkunde

35-33

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.

Een reactie plaatsen

Geplaatst in plantkunde, vrijeschool didactiek

Getagged , , , , ,

VRIJESCHOOL – Grohmann – leesboek voor de plantkunde (29)

Geplaatst op 21 november 2012| Een reactie plaatsen
.

Gerbert Grohmann

‘leesboek voor de plantkunde’

blz.110, hoofdstuk 29                                                                            alle hoofdstukken

 

OVER DE PARALLEL- EN VEERNERVIGEN
Heeft men een bloemplant voor zich, dan is het òf een parallelnervige, òf een veernervige. Zo heten namelijk de twee grote groepen van het bloemplantenrijk. Je kunt meestal herkennen tot welk van de groepen een plant behoort, wanneer je naar de nervatuur kijkt. Bij de parallelnervigen lopen de nerven bijna evenwijdig en je kunt ook geen duidelijke middennerf vinden, van waaruit de dunnere zijnerven lopen, zoals bij een boom de takken vanaf de stam. Bijzonder duidelijk herken je het verloop van de nerven, wanneer je de bladeren aan de achterkant bekijkt. Wanneer je zo’n blad scheurt, loopt de scheur  met hoeken van de ene naar de andere kant, terwijl ze bij de parallelnervigen mooi in de lengte verloopt.
De nerven van de netaderigen lopen dikwijls aan de rand van het blad weer in elkaar over. Dan is het hele net op elkaar aangesloten, zoals bij onze aderen; om die redenen spreekt men ook wel van planten met bladaders i.p.v. met bladnerven.

veernervig blad                                                               parallelnervig blad

Wat hiervoor gezegd is, geldt eigenlijk alleen maar voor de hoofdnerven-of -aderen. Door kleine adertjes zijn ook de nerven van de parallelnervigen met elkaar verbonden.
Je mag je beslist niet alleen op de bladnerven verlaten als je precies weten wil of je met een parallelnervige of wel met een netaderige te maken hebt. Zo zien bv. de bladeren van de weegbree eruit alsof deze een parallelnervige is, maar dat is hij niet. Anderzijds ziet het er bij sommige parallelnervigen zo uit alsof ze een grotere middennerf hebben, terwijl dat alleen maar een soort knik is, die het blad in een linker- en rechterhelft verdeelt. En sommige parallelnervigen hebben een versterkte middennerf.
Waarnaar moet je dan nog meer kijken om de twee groepen bloemplanten goed te leren kennen? Het gaat om de blik op het geheel, niet alleen om de bladeren. Je hoeft je maar te herinneren wat we al eerder besproken hebben over de bloeiwijze en de wetmatigheden. De bloemen van de parallelnervigen zijn meestal zesdelig en hebben geen groene kelken, zeiden we; de bloemen van de netaderigen zijn meestal vijfdelig en hebben  groene kelken. Maar ook hier zijn, zoals overal in de levende natuur, uitzonderingen. Een voor de mens heel bijzondere plantenfamilie die we spoedig zullen leren kennen, de kruisbloemigen, vormen zo’n uitzondering, want bij hen zijn alle bloemen naar het getal vier opgebouwd. Tenslotte kan, wat de bladeren betreft, nog wel een ander verschil genoemd worden: de bladeren van de parallelnervigen zijn meestal veel eenvoudiger, zoals je al aan de knol of bolgewassen of aan de grassen kan zien. Ze hebben zelden een bladsteel en zijn nooit uit verdeelde blaadjes samengesteld; ook zijn de bladranden glad en niet zoals bij de netaderigen gezaagd of gekarteld of getand. Daarentegen komen bij de netaderigen veel planten voor met onderverdeelde bladeren (roos, tomaat) en wanneer er een bladsteel is, dan is deze heel duidelijk te onderscheiden van de blaadjes zelf, veel meer dan bij de parallelnervigen.
Wanneer je alles overziet, wat over het verschil tussen parallelnervigen en veernervigen is gezegd, dan moet je constateren dat de netaderigen of veernervigen de meer volmaakte planten zijn.

Een populierenblad dat al enige tijd in de modder heeft gelegen. Het grootste deel van het blad is verteerd, daarom zie je de fijnste nerfjes des te duidelijker, vooral als je nog een vergrootglas te hulp neemt.

Opsomming van een enige parallelnervigen en veernervigen

parallelnervigen                                      veernervigen
tulp                                                                       rozen, roosachtigen
lelie                                                                       boterbloem
sneeuwklokje                                                    anjelier
lelietje-van-dalen                                           klaver, lupine
orchideeën                                                         aardappel, tomaat
looksoorten                                                       dovenetel, brandnetel
krokus                                                                 salie, tijm
herfsttijloos                                                      koolsoorten
hyacint                                                                viooltje
iris                                                                       primula’s
biezen en rietgras                                           paardenbloem
fonteinkruid                                                     campanula’s
grassen en granen                                          alle bomen en struiken

NAALDBOMEN
De naaldbomen vormen een groep op zich. We moeten ze wel tot de bloeiende planten rekenen; omdat ze hun zaden, of die nu zacht of hard of droog zijn, nog niet ergens instoppen, maar eenvoudig in de kegels leggen, noemt men ze wel naaktzadigen. Natuurlijk zijn de bedektzadigen (parallel- en veernervig) een trap volmaakter.
Grohmann 20,  21,  22

Terug naar de inhoud

Plantkunde: alle artikelen

VRIJESCHOOL in beeld: 5e klas: plantkunde

34-32

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.

.

Een reactie plaatsen

Geplaatst in plantkunde, vrijeschool didactiek

Getagged , , , , , , , , , , , ,