Tagarchief: St. Nicolaas

.

DE PSYCHOLOGISCHE ACHTERGROND VAN SINTERKLAAS

Ons land leeft weer* in de ban van Sinterklaas, het grote feest voor alle kinderen en…volwassenen, want deze gedragen zich ten opzichte van het
sinterklaasfestijn weer als kinderen. Velen hebben zich dit ook wel eens gerealiseerd, zonder er echter dieper over na te denken. De psychologie van het sinterklaasgebeuren zal dan ook voor menigeen een verrassing betekenen, boeiend en moeilijk als zij tege­lijk is. Onze medische medewerker dr. Kater beschrijft deze psychologische achtergronden, terwijl Han Wielick, in de (vreemde) geschiedenis van Sinterklaas duikt.

Al wekenlang zetten de kinderen in ons land hun schoen onder de schoorsteen, bij een radiator van de centrale ver­warming of in de douchecel, zoals de Amerikaanse kinde­ren hun kousen op deze plekken hangen rond Kerstmis. Van het moment dat de goedheiligman — als schutspatroon van de stad — door de burgemeester van Amsterdam offi­cieel is begroet, neemt hij bezit van ons landje en gaat hij — zoals de legende dat zegt op zijn schimmel over de daken rijden, vergezeld van een zwarte knecht, die op zijn bevel goede gaven — vooral pepernoten — door de schoorsteen gooit.

Iedere kenner van symbolen erkent hier de reminiscenties aan oude vruchtbaarheids- en bevruchtingsriten. Niet zo vreemd, want in de goedheiligman is veel verenigd: zo is het wel zeker dat hij in de plaats kwam van mythische figuren als Donar, Fro en vooral Wodan. Figuren die in de tijd van het vroegste christendom en daar­voor eigenschappen werden toe­geschreven en voorwerpen bij zich droegen die onze sint nu nog steeds heeft. Bij voorbeeld de pepernoten en de roede, zin­nebeelden van  vruchtbaarheid, de vrijers en vrijsters, de magi­sche koeken, die tot liefde en huwelijk aanspoorden en uiter­aard het witte paard, dat door het luchtruim kan rijden.

Frappant
De overeenkomst met bijvoor­beeld Wodan is frappant. Bereed de mystieke god een wit paard Sleipnir, onze Sint zit op een naamloze schimmel**, had Wodan een lange stok in de hand, onze sint heeft altijd een staf bij zich en droeg Wodan een lange cape, onze  goedheiligman heeft  een rode lange mantel aan. Voor Wodan offerden de mensen huiverend vlees, koeken en veel vruchten, nu eeuwen later zetten onze kinderen een schoen gevuld met wortelen, brood — op het platteland hooi — voor sints paard klaar.

Een en ander wil niet zeggen dat St.-Nicolaas niet zou hebben geleefd. Dit is onbetwistbaar be­wezen, al zal hij wel niet de door een slechte herbergier ge­slachte jongetjes weer tot leven hebben gewekt. Hij kan best, zoals aan hem wordt toegeschre­ven, iedere nacht een klompje goud door het venster van drie adellijke, doch zeer verarmde zusters — die geen bruidschat bezaten, niet konden huwen en onkuis verder moesten leven — hebben gegooid. Hij was name­lijk de enige zoon van zeer wel­gestelde ouders, door de broer van zijn moeder — die aartsbis­schop van Myra was — tot de geestelijke stand gevormd. Later — toen hij het vermogen van zijn ouders had geërfd — volgde hij zijn oom op en stond hij be­kend als een bisschop die een­voudig leefde — een uitzondering in de derde eeuw na Chr. bij geestelijk
hoogwaardigheids­bekleders — en veel van zijn vermogen weggaf aan
maat­schappelijk zwakken. Ook een opmerkelijk feit in die tijd, en daarom verbreidde zijn goedheid zich ver over de grenzen van Lycië (in Klein-Azië).

Glans
Zijn openlijke afkeer voor keizer Diocletianus, die de christenen gruwelijk vervolgde, liet marte­len en ter dood brengen, waarte­gen hij predikte, gaf Nicolaas nog meer glans, terwijl  zijn sprekerscapaciteiten — hij be­heerste bijvoorbeeld de kerkver­gadering in Nicea in 325 volko­men — hem beroemd maakten bij zijn geestelijke broeders. Toen hij in 342 stierf, werd hij begraven in de kathedraal van Myra, maar  zijn bekendheid was en bleef zo groot dat Ita­liaanse vissers omstreeks 800 zijn gebeente uit de inmiddels door de Mohammedanen ver­woeste kerk haalden en naar Bari brachten, waar hij in de St.-Nicolaasbasiliek werd bijge­zet.

In de zesde eeuw was St.-Nico­laas al beroemd als heilige en waren in hem heidense riten verenigd.

In verschillende sinterklaaslied­jes komt men nog steeds de overblijfselen van die voor-chris­telijke riten tegen. In het stadje Sint-Nicolaas in Vlaanderen
zin­gen de meisjes nog:
„Help ons lieve Sinterklaas”
„ik ben al achttien en in volle bloei”
„waarom wachten, vervul mijn wensen”
„anders verkommer ik mijn hele leven”

of:

„dit sintenbiertje, blond en hel­der”
„doet mirakels in de Kelder”.

Wij vinden dezelfde symboliek aangeduid in de dromen van jonge meisjes die hun prins ver­wachten, schrijft prof. dr. J. A. M. Meerloo in zijn essay over „Sint-Nicolaas en de psychologie van het geven”.

’t Is een vroeger gepubliceerd uit­treksel van zijn boek „Sinter­klaas op Broadway”, dat bin­nenkort zal verschijnen en waar­aan de psychologische beschou­wing in dit artikel ten dele werd ontleend.

Bijna nooit wordt symboliek zo duidelijk unaniem gehanteerd als in de sinterklaasperiode. Het ritueel van geven en ontvangen, dat onbewust deel schijnt te zijn van de alom gevierde midwin­terfeesten, is voor velen heel moeilijk. Dat openbaart zich bij het uitkiezen en kopen van ge­schenken en de verborgen frus­traties waarmee zij vaak ge­paard gaan. De grappen en grol­len van sinterklaasavond bren­gen die spanning gewoonlijk wel tot ontlading.

Dat is moeilijker in die landen waar Santa Claus om praktische (commerciële) redenen naar Kerstmis werd verschoven. Het geven en ontvangen staat daar veel meer onder spanning en de oude „heidense” motieven die in het sinterklaasfeest meespelen zijn daar meer naar het onder­bewuste verdreven. Daarom moeten wij onze Hollandse Sin­terklaas goed in ere houden, raadt prof. Meerloo aan.

Het midwinterfeest is bijna uni­verseel. Het juulfeest was het voorchristelijk feest van het licht dat terugkeert, het feest van de rijzende hoop en verwach­ting dat het jaar herboren zou worden. De 25ste december was oorspronkelijk de geboortedag van de zonnegod Mithras. De Ro­meinen vierden hun Saturnalia omstreeks deze tijd.

Al die oude mythische feesten hebben betrekking op wat eens in voorhistorische tijden werd gevierd als de zonnewende, de terugkeer van het licht en daar­mee de vruchtbaarheid van de grond. Op een hoger niveau be­tekenen Sinterklaas en Kerstmis de overwinning van goed op kwaad, zoals verschillende reli­gies dat op hun eigen wijze uit­drukken. In het joodse chanoeka­feest wordt dit ook duidelijk.

Alle prehistorische midwinterfes­tijnen waren bekend als gewijd aan de vruchtbaarheid van de mens en moeder aarde. Kaars­licht, dennengroen, mistletoe en het vrije zoenen zijn deel van de zorgenloze libidineuze feesten. In Amerika staan de kantoorfees­ten voor kerst bekend om hun te vele drinken en hun ritualisti­sche ongeremdheid.
Het rijden over daken en het laten vallen van goede gaven zijn deel van een universeel vruchtbaarheids­symbool. Gods goede gaven wor­den verwacht ter wille van de continuïteit der mensheid.
Dit toevallige samenvallen van oude diepgewortelde heidense midwinterriten en de Sint-Nicolaassage verklaart volgens prof. Meerloo waarom de (universele libidineuze) drang die achter die riten schuilt, veroorzaakt heeft dat de twee belangrijkste protes­tantse landen na de 16e eeuw, Holland en Hongarije, alle refor­matie en beeldenstorm ten spijt, toch die ene roomse heilige trouw bleven.

Hij bleef tot hun onbewuste be­hoeften spreken. Hij is voor ons allen de vriendelijke gever en betekent het voortbestaan van alle leven.

Spanningen
Juist omdat de Sinterklaasvie­ring zo diep verworteld is met de behoeften van ons instinct — de belofte om geschenken te krij­gen, de behoefte om zich voort te planten, de strijd tussen goed en kwaad — kan deze viering tot nieuwe innerlijke spanningen lei­den op het moment dat we zui­vere feestvreugde verwachten. Maar door de manier waarop in ons land sinterklaasavond wordt gevierd, wordt dit op een pretti­ge wijze voorkomen. Het is een feest van geven van geschenken door jong en oud, onder het zingen van bijpassen­de liederen. Dat geven gebeurt weer in allerlei dikke verpakkin­gen, met duizend touwtjes en knopen eromheen. Vaak moet je lang naar het cadeau zoeken. De gever voegt meestal een stekelig gedicht bij zijn geschenk, dat de ontvanger hardop moet voorlezen. De doopceel van de ontvanger wordt gelicht in humoristisch rijm en heft daardoor reeds de spanning van het ambivalente geven op.

Kannibalisme                                
De ontvanger wordt belachelijk gemaakt maar krijgt iets daarvoor terug. En ieder geschenk wordt gegeven uit naam van deze goedheiligman, wiens beeltenis onderwijl in speculaasvorm, als chocola of suikergoed wordt opgegeten.
De psycholoog ziet dit als een overblijfsel van oude kannibalistische bijgedachten,  en het ‘geven’ in etymologische samenhang met ‘gif’ of ‘vergeven’.
Verder drukt dit typisch Hollandse ritueel van geven en ontvangen en zo mooi de tweeslachtigheid van alle geven. Onbewust willen wij immers allen de rijke almachtige gevers zijn, en niet de arme ontvangers. Maar in gemeenschappelijke pret en gelach veroveren de sinterklaasvierders hun wederzijdse vijandigheden, want vanavond kunnen schimpscheuten met gratie worden voorgedragen.
Zelfs de eetbare chocoladeletters die onze namen voorstellen, en de eetbare vrijers, laten ons zien hoe gesublimeerde kannibalistische ­tendensen in dit oeroude feest nog meespelen, concludeert de psycholoog. In de diepste zin vertegenwoordigt Sinterklaas het symbool van het voortdurend ontstaan van nieuw leven, van het gezegend-worden met nakroost, hetgeen voor onze voorvaderen de belangrijkste investeringen voorstelden.

Opwinding
Gedurende de nacht kruipt deze heilige in ieders bloed, waar hij zowel heilige als profane opwinding veroorzaakt. En dat geldt evenzeer voor vader kerstmis of vadertje winter (zoals het in Rusland wordt genoemd), of voor de Schimmelreiter in Duitsland of Frau Holle in Scandinavië.

Wekenlang zijn we gevangenen in de sinterklaas- en kerstdrukte. Etalages kijken, en nog eens kijken, en nog eens kijken, cadeautjes kopen of zelf maken. Leeftijd speelt geen rol, jong en oud doet eraan mee. Tot de geschenken horen ook allerlei vreemde dingen: sigaren en sigaretten van chocolade of suikergoed, munten, poppetjes, en meer. Tot en met het chocoladepotje-met-inhoud.
Als een overblijfsel van de instinctieve gewoonte van de baby die het geven van zijn lichaamsproducten als zijn eerste gave aan zijn ouders beschouwt, zo leert de psychologie verder.

Geven en ontvangen vormen de voornaamste activiteiten van de sinterklaasviering. De psycholo­gische betekenis van het geven van geschenken is voor velen niets anders dan het magisch bezitnemen van de ontvanger.

En zij voelen dat ze die weldadi­ge bedoeling van de schenker met een tegengeschenk moeten neutraliseren. Het onbewuste be­sef van wat geven psychologisch kan betekenen wekt vaak ach­terdocht bij de ontvanger, voor­al ook omdat hij eigenlijk zelf de almachtige weldoener zou willen zijn. Daarom bestaat er vaak een onwil om dankbaar te zijn, hoewel de gift goed bedoeld was.

Overheersing
Kinderen zijn zich goed bewust dat menig cadeau een vorm van nieuwe overheersing kan aan­kondigen, en voelen zich erg on­zeker als ze een cadeau krijgen, en bang dat dit weer zal worden afgenomen. Het geven wordt vaak misbruikt als omkoperij om goed op te passen en braaf te zijn. Kinderen die van alles krijgen kunnen het niet laten om dat wat ze weggeven te vergelij­ken met wat ze ontvangen. Maar ook volwassenen blijven aan die meetlat hangen, en ver­gelijken de waarde, zonder naar de bedoeling van die geschenken te vragen.

Het feit dat na Sinterklaas en Kerstmis duizenden mensen hun geschenken proberen te ruilen in de winkel waar ze gekocht zijn, bewijst dat de bedoeling van de gever minder wordt geapprecieerd dan de geldelijke waarde van het cadeau.

Gelukkig bestaat er bij de meeste mensen een vol­wassen manier van geven en ontvangen. Psycholo­gisch bewijs je iemand een goede daad wanneer je zijn geschenk in dank ontvangt, mits schenker en ontvanger dit gevoel van wederkerigheid de­len.
Mijn-plezier-is-zijn-plezier. En daarom hoort bij een sinterklaasge­schenk een gedicht, als de creatieve uiting van sym­pathie.

SINT DOORSTOND VELE STORMEN

In ons land wordt Snterklaas al eeuwenlang gevierd. De goedheiligman was – en is nog steeds – de heilige van allerlei vereni­gingen en ambachten, schutspatroon van steden en broederschap­pen en was het van veel gilden. Reeds rond het jaar elfhonderd was hij heilige van het ambacht, in 1341 van de advocaten en daarna werd hij het van de zeelieden, bakkers, apotheken, nota­rissen, specerijhandelaren, kolendragers, voerlieden, kappers en zo kunnen wij nog even door gaan.

.

.

DE GOEDHEILIGMAN VAN MYRA ALS BINDMIDDEL

Sinterklaas komt uit Spanje?
‘Hoe kan dat nou? Hij is in Patara geboren en in Myra gestorven’.
Zover de archeoloog Özgur weet, heeft de goedheiligman deze Turkse streek nooit verlaten. Rond 350 na Christus stierf de bisschop, vermoedelijk op 6 december. Waarna de cultus pas goed op gang kwam en Myra uitgroeide tot de hoofdstad van Lycië.

Volgens goed Turks gebruik besprenkelt de bijrijder op de bus de handen van de passagiers met een scheut citroeneau-de-cologne. Dat is het sein dat de reis echt is begonnen. Niet in het slagschip met video, wc en airconditioning aan boord, dat voor het perron van de Otogar in Antalya stond geparkeerd, maar met de dubbele dolmus daarnaast. Een buurtbus dus, waarvan de stoelbekleding evenals de geluidsapparatuur sleet vertoont. Een soldaat schurkt zich tegen me aan, terwijl er voldoende lege plaatsen zijn. Hij moet wel: zitplaatsen zijn toegewezen volgens een strikt nummersysteem.

Het motregent wanneer we over de brede boulevards van Antalya rijden. De eindbestemming ligt op drie uur gaans. Demre. In Nederland beter bekend als Myra.

De dag ervoor slenter ik het museum van Antalya in, een verleidelijke herfstzon negerend. ‘Tegenover de zaal met de vloermozaïeken’, vertelt de receptioniste nadat ze haar haakwerkje heeft neergelegd. ‘Daar liggen ze.’ Ik passeer bodemvondsten uit het Bronzen Tijdperk, vitrines met Griekse vazen, sieraden, verdwaal in een zaal met imposante Romeinse beelden die zijn gevonden in de antieke stad Perge, en tref zo mogelijk nog mooiere sarcofagen aan in de zaal daarnaast.

In de zaal van de mozaïeken zie ik een muuruitstulping aan voor een klein relieken-tempeltje – fout, een stookhok – en het gangetje met iconen ertegenover ben ik doorgelopen voor ik er erg in heb. En toch bevinden ze zich daar,  in het allernederigste hoekje dat een goedheiligman zich denken kan. Het sieradenkistje met half vergaan fluweel bevat in de uitsparingen waar je broches en oorringen zou verankeren, een klein assortiment menselijk gebeente waarvan de ellepijp en een stuk bovenkaak het herkenbaarst zijn. De botten van Sint-Nicolaas. De receptioniste bezweert bij mijn ongelovige blikken dat ze het echt zijn.

De botten worden omringd door beeltenissen van de bisschop van Myra: een vervelde icoon waarvan ik later verneem dat zij uit de basiliek van Myra afkomstig is, een schilderij uit 1884 en – ruimhartig van de Turken – ook een Kerstman. Nicolaas is blijkens de afbeelding gezegend met een geprononceerde neus, heeft last van een wijkende haargrens (dus dat euvel verbergt de mijter) en knijpt op alle afbeeldingen de duim en middenvinger samen. Later krijg ik uitgelegd dat dit een zegenend gebaar is: de drie opgeheven vingers staan voor de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.

Vlak voor Kemer, een expansief toeristenoord, houdt de bus pardoes halt. Een kraan barricadeert de weg, in de berm staan twee beduusde vrouwen. De bus stroomt leeg. Tien meter lager bungelt op een richel een appelgroene Opel, de achterbank zwart geblakerd. Of hier nog iemand levend uitgekomen is?

Laag hangende bewolking is neergestreken op de uitlopers van het
Taurusgebergte waar we vervolgens doorheen rijden. Het voelt wat ongemakkelijk, die scherpe bochten, de plotseling opdoemende wolken en het zien van het volgende wrak dat achtergelaten tegen de asfaltrand leunt. Nee, saai is de rit allesbehalve. Als er geen verse ongelukken zijn, is het wel de grillige kustlijn die tussen de wolken en pijnbomen door de blikken gevangen houdt.

De sint, lees ik in het boekje dat ik in het museum aangetroffen heb, is geboren in de vierde eeuw in de oude havenstad Patara. Volgens overlevering is het een bijzondere baby, want op woensdagen en vrijdagen zou hij al genoegen nemen met eenmaal borstvoeding. Abstinentie, daarin herkennen we de ware heilige. Vervolgens bestaan er meer mystificaties dan zekerheden over het leven van de latere bisschop van Myra. Dat hij een belangrijke bisschop moet zijn geweest, wordt afgeleid uit een manuscript met de mededeling dat hij in 325 na Christus heeft deelgenomen aan het concilie van Nicea.

Waar zijn status van weldoener aan te danken is? Er leeft minstens één anecdote voort waaruit zijn barmhartigheid blijkt. Een tot de bedelstaf vervallen koopman in de buurt van Myra zag geen kans zijn drie mooie dochters een waardige echtgenoot te bezorgen. Hem ontbrak het geld voor een behoorlijke bruidsschat. Er restte de dochters niets anders dan een smadelijk perspectief: het bordeel. Totdat de goedheiligman ingreep en tot drie keer toe ’s nachts een geldbuidel in het huis van de koopman wierp, waardoor de dochters van het slechte pad konden worden afgehouden en de koopman zelf tot Christus kon worden bekeerd. Dit sprookje duikt in verschillende publicaties op, de voedingsbodem voor zijn kinderverering.

Maar niet alleen voor kinderen was Nicolaas van Myra de beschermheilige, ook voor zeelieden. De talloze Nicolaaskerken in Europese havensteden zijn er het bewijs van. Toen de bewoners van Myra bedreigd werden met hongersnood, zou de bisschop op wonderbaarlijke wijze een schip met graan uit Egypte hebben laten komen.

Rond 350 na Christus sterft de bisschop, vermoedelijk op 6 december – we vieren dus niet zijn verjaardag, maar zijn sterfdag, maar dat is weer zijn hemelse geboortedag – en daarna komt de cultus pas goed op gang. Nicolaas is een qualitate qua-heilige, anders dan de eerste christelijke heiligen die de marteldood zijn gestorven. Myra groeit uit tot de hoofdstad van Lycië. Pelgrims stromen toe naar de basiliek die in de vijfde eeuw ter ere van de bisschop is gebouwd.

Overvallen en aardbevingen berokkenen de kerk schade in de achtste eeuw, maar de grootste tegenslag loopt het bedevaartsoord op in 1087, als Italiaanse zeelieden het skelet van de heilige uit een sarcofaag roven en meenemen naar Bari. Myra is van zijn betovering beroofd, en in Bari wordt tot op heden op twee plaatsen het gebeente van de sint bewaard. Afgezien dan van de vijf stukjes die de grafrovers over het hoofd hebben gezien en die in 1962 in het museum van Antalya terecht zijn gekomen.

Langdurig oponthoud op het busstation in Finike: we zijn halverwege. Het wachten is op een vertraagde dolmus uit de bergen. In Finike, gelegen aan een baai, ontluikt het toerisme ook al. De kaalslag en de riante boulevards voorspellen de komst van het doorsnee Turkse appartementenblok, een witte woontoren met veel balkons. In de tijd van de bisschop werd deze streek, Lycië, Pamphilië, bewoond door Grieken die er in een tijdspanne van twee eeuwen hun pantheïsme inwisselden voor een monotheïsme. Artemis maakte plaats voor Jezus Christus. Tot de laatste oorlog toe woonden de moslims en Grieks-orthodoxen naast elkaar, net als tot voor kort in Bosnië-Herzegowina. Zo kon het regionale museum de beschikking krijgen over de Nicolaas-iconen, vertelt Edip Özgür me, daags na de busreis naar Myra. Naast de grote Pacha-moskee van Antalya hebben vijf kerken gestaan. Er is niets meer van over.

Özgür is de schrijver van het boekje De Sint-Nicolaaskerk van Myra. Of liever: de samensteller. Gezeten in de museumtuin zegt hij: ‘Sinds 1982 wordt hier een Sint- Nicolaas-symposium gehouden, dat zoveel verschillende legendes, hypotheses en theorieën aanbrengt, dat het tijd werd ze te bundelen.’ Met verrassing heeft hij pas vorig jaar kennisgenomen van de geloofsovertuiging in Nederland dat Sinterklaas uit Spanje komt. Uit Spanje! ‘Hoe kan dat nou? Hij is in Patara geboren en in Myra gestorven. Hij heeft bij mijn weten deze streek nooit verlaten.’

Over de vraag waarom de Nederlandstalige landen de goedheiligman uit Spanje in plaats van Turkije laten komen, doen verschillende theorieën de ronde. Een ervan is dat de kustvaarders in de middeleeuwen geen sterk onderscheid maakten tussen Bari in Zuid-Italië en Spanje, en ja, de stoomboot is weer de knipoog naar Nicolaas als patroon van de zeelieden. De connectie met de zee staat in ieder geval vast. Sint- Nicolaas wordt vooral vereerd langs vaarroutes. Zwarte Piet, dat is weer een heel ander verhaal.

331-311

.

.

SINTERKLAAS: NEDERLANDSER KAN NIET

Wat is het grootste, jaarlijks terugkerende evenement in Nederland? Prinsjesdag? De marathon van Eindhoven? De Vierdaagse van Nijmegen? Geen van alle, als we Sennie Chan van het ‘Initiatief Comité Amsterdam’ mogen geloven. Het grootste evenement in Nederland is elk jaar weer de intocht van Sint-Nicolaas in de hoofdstad: elk jaar goed voor tegen de 300.000 mensen. Het worden er elk jaar meer, meldt Chan.
„Sinterklaas heeft zijn intocht dit jaar zelfs ‘het Carnaval van boven de rivieren’ genoemd.” De Goedheiligman nam dit jaar* voor de zestigste keer feestelijk bezit van de hoofdstad. Het ICA heeft ter gelegenheid van dit jubileum een boekje uitgegeven over de geschiedenis van Sint-Nicolaas in het algemeen en die van Amsterdam in het bijzonder.

Het is moeilijk iets te be­denken dat Nederlandser is dan het Sinter­klaasfeest, met zijn ty­pische mengeling van huiselijke knusheid en vaak moralistische rijmelarij. De Heili­ge Nicolaas van Myra heeft zich zo vast in de Nederlandse collectieve psyche ge­nesteld dat hij als katholieke heilige zelfs de Reformatie betrekkelijk moei­teloos heeft doorstaan. Tot groot ongenoegen van de dominees, trouwens. Die lieten geen gelegenheid onbenut om uit te varen tegen deze ‘Paapse’ uitwas en kregen daarbij vaak de steun van het wereldlijk gezag, dat in de Sinterklaasviering ongewenste anarchistische trekjes meende te bespeuren. Zoals blijkt uit een besluit van het Amsterdamse gemeentebestuur van 4 december 1663. ‘Niettegenstaande de keuren telckens gepubliceerd’ meldt de verordening (het was dus niet voor het eerst dat ertegen werd opgetreden) heb­ben ‘in voorgaenden jaren’ ‘verscheydene personen’ zich op Nicolaasavond (5 december) ‘opden Dam ende andere plaetsen binnen dezer stede’ bevonden met ‘poppegoedt, snoeperijen en eetba­re en andere waeren’.
Ontoelaatbaar, vonden de stadsbestuur­ders, want ‘niet alleen een grote menichte van volk, uyt allen hoecken der stadt (onder dewelcke zich vele dieven menghen)’ was daarvan het gevolg, maar ook ‘grote disordren (wanorde), confusien (verwarring) ende ongeregeltheden’.
Dat het de Amsterdamse regenten niet alleen daarom te doen was, blijkt uit een verklaring even verderop in de ver­ordening: ‘omme de Jeught de supersti­tiën (bijgeloof) ende fabulen (fabeltjes) van ’t Pausdom uyt het hooft te bren­gen’ is het maar beter de Sinterklaasvie­ring af te schaffen.

Twee jaar later echter, rond 1665, schilderde Jan Steen zijn ‘Sint-Nicolaasfeest’ als om aan te geven dat het met de Goede Sint nog nooit zo goed was gegaan. Zelfs bij buitenlandse bezoekers, die van de afbeelding niets begrijpen, schijnt het een van de meest geliefde schilderijen in het Rijksmuseum te zijn. Voor de Nederlander is het nog altijd een van de meest herkenbare en meest aansprekende kunstwer­ken uit de Gouden Eeuw.
Alle elementen van het huidige Sinter­klaasfeest zijn op het doek van Jan Steen al terug te vinden. Op de voor­grond staat een meisje dat door de Sint vreselijk is verwend. Ze heeft een em­mertje vol snoepgoed gekregen en ook een Sint-Janspopje, een popje dat Johannes de Doper voorstelde, compleet met kruisstaf, lichtkrans om het hoofd en mantel van ‘kameelhaar’. Zo’n popje was niet alleen leuk voor kleine meisjes om mee te spelen, maar werd ook geacht kinderen tegen ziekte te beschermen.
Het jongetje naast haar is al even blij met zijn cadeau: een kolfstok met een bal. Kolf was een oude Nederlandse sport, de voorloper van zowel golf als hockey. De oudere broer is minder in zijn schik: hij staat te wenen omdat hem slechts de roe ten deel is gevallen. Andere details hebben minder beteke­nis voor de moderne Sinterklaasvierder. Zo was de ontbijtkoek in het mandje links op de voorgrond een vast onder­deel van het Sinterklaasfeest. Het was een zogenaamde ‘hylickmaker’. Een verliefde jongeman gaf het meisje van zijn keuze zo’n koek en als ze daarvan at zat het met de liefde wel snor.

Als wij vandaag de dag spreken van Sin­terklaas Goed Heiligman, bedoelen we dan ook eigenlijk ‘huwelijksmakelaar’ en niet zozeer ‘heilige’. Die dubbelzin­nige betekenis kwam echter goed van pas toen de Sint voor zijn jaarlijkse in­tocht in Amsterdam in 1993 van een nieuw bisschopskostuum moest wor­den voorzien. Dat is met al dat fluweel en goudbrokaat een dure grap. Kringen rond de Sint fluisteren dat het ‘ergens tussen de zestien- en zeventienduizend gulden’ moet hebben gekost. Bij zulke bedragen moet zelfs een heilige wel een sponsor in de arm nemen. Een Sint met shirtreclame zou echter de traditie wat al te veel geweld hebben aangedaan, dus werd de naam van sponsor, een bekende bank, op discrete en smaakvolle wijze verwerkt tot een elegant monogram in de zoom van de ‘koor­kap’, de half cirkelvormige rijmantel van Sinterklaas. De letters kunnen ook gelezen worden als de afkorting van Vir Sanctus Beatusque. En dat is potjesla­tijn voor ‘Goedheiligman’.

Een Sintelijke striptea­se: de Goedheiligman trekt het een na het an­der zijn rituele gewaden uit, te beginnen met de koorkap of mantel, zodat we kunnen zien wat er bij aankleden van een bisschop zoal komt kij­ken. Op de achterkant staat de Sint afgebeeld, niet in een stoomboot, maar in een ‘kogge’ een Middeleeuws vaartuig dat ook voorkomt op ou­de zegels van Amster­dam. Op zijn hoofd draag de Sint een mijter met een kruis, wat af­wijkt van de katholieke traditie. In zijn hand heeft hij de kromstaf, het symbool van zijn bis­dom.

Onder zijn mantel draagt de Sint een stola (een lange.smalle strook stof die om de hals wordt gedra­gen) en een van zwaar messing vervaardigd borstkruis en daar weer onder een superplie, een kort, ruimvallend, wit onderkleed, uitgebreid met kant bewerkt. De su­perplie wordt op zijn plaats gehouden met de cingel, een vier meter lang wit koord dat is ver­sierd met lange kwasten van goudbouillon. De handen van de Goed­heiligman worden be­schermd tegen de decemberkou door pontificale handschoenen van bis­schopspurper, met daar­overheen de pontificaalring of bisschopsring. Sints onderkleding is aanzienlijk prozaïscher: een witte, katoenen trui, een ouderwetse rijbroek en degelijke rijlaarzen.

‘Van Nicolaas tot Speelgoedbaas’.
.

 (Martijn Hover, *nadere gegevens onbekend)

.

Sint-Nicolaas: alle artikelen

Jaarfeesten: alle artikelen

VRIJESCHOOL in beeld: Sint-Nicolaas

.

329-309

.

.

DE STOOMBOOT UIT ITALIË IS LOGISCHER

Waarom komt in Nederland de stoomboot toch ieder jaar weer uit Spanje aan?
Uit geen enkele naspeuring in het verleden van de Goedheiligman blijkt immers dat hij daar ooit één voet aan wal heeft gezet. De Spanjaarden ken­nen St.-Nicolaas niet eens. De Tur­ken trouwens ook niet. Terwijl hij daar, in de stad Myra, wel ooit bisschop was. Nicolaas werd er ook geboren, in het jaar 270. Nog voor zijn eerste verjaardag maak­te hjj al duidelijk dat er van hem iets bijzonders verwacht kon wor­den: Nicolaasje ging rechtop in zijn badje staan, vouwde de hand­jes en dankte God. En op kerkelij­ke vastendagen weigerde de baby bij zijn moeder te drinken. Zo gaat het verhaal, en zo is het tot 8 ja­nuari* te lezen en te zien in het Provinciaal Overijssels Museum in Zwolle op de tentoonstelling Sinterklaasje kom maar bin­nen… over de St.-Nicolaasviering door de eeuwen heen.

Het zou logischer zijn geweest als de stoomboot met huppelend paard op het dek heen en weer uit Italië was gekomen. Want daar liggen in de zuidelijke havenstad Bari relikwieën van de Heilige Klaas begraven. Vereerders van de bisschop haalden zijn overblijfselen in 1087 uit Myra weg toen de invloed van de Islam daar almaar groter werd.
Elk jaar wordt in Bari op 9 mei nog een grote St.- Nicolaasprocessie gehouden.
Niet met chocoladeletters en taaitaai, maar met flesjes heilig water (Oleum San Nicolai’s) dat wonderbaarlijk kan genezen. Het water is echt miraculeus, want van de acht liter die elk jaar uit Nicolaas’ tombe worden afgetapt, weet de plaatselijke geestelijkheid twintigduizend flesjes met een totale inhoud van vijfhonderd liter te vullen en te verkopen.        

Van de wonderen die de heilige Nicolaas tijdens het leven deed, is dat van de drie jongetjes in de tobbe het vaakst afgebeeld. De kinderen werden tijdens hongers­nood door een herbergier ge­slacht als avondeten voor de gas­ten. De Sint plakt de in stukken gesneden lijfjes weer aan elkaar, en wordt daarmee de bescherm­heilige van kinderen die hem als dank voortaan het hemd van zijn lijf zullen vragen.
St.-Nicolaas is ook de schutspa­troon voor verliefden, het huwe­lijk en trouwlustige meisjes.
En daar hoort deze legende bij:
Er leefde in de woonplaats van Nicolaas een verarmde edelman met drie huwbare dochters. Voor bruidsschatten was geen geld, en dus bood de oudste dochter aan om voor hoer te gaan spelen. Daar stak de goede Nicolaas een stokje voor. Op een avond gooide hij zak­jes met gouden munten door het slaapkamerraam. Wie weet ko­men daar het strooien en de net­jes met verguld chocoladegeld vandaan. Ditzelfde verhaal lever­de later ook nog vrijers en vrij­sters van speculaas op.

In de achttiende eeuw ligt bij de schoorsteen dit versje:

„St.-Nico­laas waarde vriendt, geef mij doch wat mij dient.
Mijn blommetje staat nu in zijn fleur.
Achttien jaartjes ben ik deur.
Het valt mij de te lang.
Het valt mij de bang.
Laat mij een vrijer krijgen.”

We zingen niet alleen fout over die boot die uit Spanje komt. Dat Sinterklaas jarig is, klopt even­min: 5 december blijkt de sterfdag van de bisschop.

Nederland viert al Sinterklaas van voor 1400. In een Dordtse stadsrekening van 1360 staat te lezen: „Op St. her Nyclaesdach 1 L. gaen die scholers veur her oorlof’. Op St.- Nicolaasdag hebben scholieren dus verlof gekregen thuis te blijven en van het stads­bestuur geld ontvangen om zich te vermaken.

In Overijssel werd op de latijnse scholen St.-Nicolaas gevierd. In Deventer en Oldenzaal koos de meester uit de leerlingen een „kinderbisschop”. Het was altijd het armste kind dat vanwege de benoeming kleren kreeg en een paar nieuwe schoenen. Die schoe­nen, daar draait het vaker om. In de vijftiende eeuw werden ze op 5 december al massaal voor de schoorsteen gezet. In de hoop wel­licht dat er nieuwe voor in de plaats kwamen. De St.-Nicolaaskerk in Utrecht trok vanaf 1427 jaarlijks geld uit om diverse paren nieuwe kinderschoenen te kopen en die werden dan op 6 december uitgedeeld.

Het verhaal van St. Nicolaas is oud, en daarom in de loop van de tijd waarschijnlijk veranderd.
Op de tentoonstelling valt één keer de naam Wodan, wanneer de zwarte knecht van deze heidense god, Rupert, wordt voorgesteld als een eventuele voorganger van Zwarte Piet. Maar het zou best kunnen dat het verhaal van Wo­dan op meer punten is samenge­smolten met dat van St.-Nicolaas. Zo had Wodan een wit paard waarop hij door de lucht reed.
Wodan had een witte baard en een speer. Op zijn schouders zaten twee zwarte raven die voor hem op aarde keken of de mensen zich wel gedroegen zoals het hoorde. Om Wodan gunstig te stemmen, legden mensen geschenken bij de schoorsteen. Ook voor het paard.

De schoorsteen was het enige gat in huis waar je in en uit kon zonder te kloppen. Dat lijkt alle­maal al aardig op Sinterklaas. Nu was dit paard in de lucht te
on­waarschijnlijk. Daarom is Sinter­klaas waarschijnlijk op het dak gezet. De speer werd een staf, en die twee raven kunnen zijn uitge­groeid tot Zwarte Pieten.

In de zeventiende eeuw werd door opkomend protestantisme de weerstand tegen het St.-Nicolaasfeest steeds groter. In vrijwel alle Nederlandse steden werden de traditionele St.-Nicolaasmarkten op 5 december wettelijk ver­boden. Kinderen werden met straf bedreigd als ze hun schoen hier of daar durfden te zetten, en speculaaspoppen verkopen mocht ook niet meer. De poppen leken te veel op uitgesneden heiligenbeel­den. Maar desondanks is het nog steeds Sinterklaas.

(Marja Baeten, de Volkskrant, *03-12-1988)

.

Sint-Nicolaas: alle artikelen

Jaarfeesten: alle artikelen

VRIJESCHOOL in beeld: Sint-Nicolaas

,

328-308

.

.

PATROON VAN ZEELUI,VEERLUI, VISSERS, BAKKERS, SLAGERS, BANKIERS, KINDEREN EN DIEVEN

Op Ameland staat het bekend als klaasjagen; volwassen mannen, de zogeheten ‘klaasomes’, dringen dan vermomd bij duisternis vreemde huiskamers binnen.
Minder bekende tradities van de Sinterklaasviering als deze komen uitvoerig aan bod in Nicolaas, de duivel en de doden; een inspirerende studie van Louis Janssen over de populairste aller heiligen.
Volgens Nicolaas Matsier verschijnt het boek net op tijd, nu de
goedheiligman bedreigd door kerst-yup en bange gogen, de geest dreigt te geven.

De lezer wordt ver­zocht een ogenblik geduld te hebben voor een onge­haast citaat van een dikke eeuw geleden, bestaande uit een enkele volzin met de bedaardheid van de trek­schuit.

‘Nu moge men zeggen, dat de Am­sterdammers der 17de eeuw toch heel andere mannen waren dan wij, -’t is mogelijk; – en een ander moge bewe­ren, dat de Amsterdammers der 15de eeuw alwéér heel andere knapen ge­weest zijn dan die van de 17de, — ‘tis zeker; – en even zeker is het, dat de Amsterdammers der 21ste eeuw weer heel anders, en wij, in hun oog, ware antiquiteiten zullen zijn; – in één punt toch komen wij en zij altijd overeen, dat we Sinterklaas vieren en in eere houden!’

Aan het woord, in een opstel over de materie uit 1860, is de Amsterdamse polygraaf Jan ter Gouw, schoolmeester, stadshistoricus en folklorist.
Ik sluit hem aan het hart. Een open oog had hij voor de verschillen tussen niets minder dan de eeuwen. Maar zich zelfs maar voorstellen dat het feest de voor hem nog onwaarschijnlijk verre eenentwin­tigste eeuw niet zou halen: het was hem ten enen male onmogelijk. De continuï­teit van het feest was voor hem een volstrekt vanzelfsprekende aanname.

Voor mij eigenlijk ook; tot voor kort.

Hoe razendsnel het met een traditie bergafwaarts kan gaan, hebben de afge­lopen jaren getoond. Maar hoeveel ja­ren dan? Ik zou het niet weten. Eind vorig jaar leek er iets als een point of no return bereikt te zijn.

Door een soort van uitholling over­dwars had de goedheiligman, zo bleek uit de cijfers, het vrijwel afgelegd tegen de door en door voze Kerstman. En plotseling leken de desbetreffende lem­mata in de naslagwerken verouderd: ‘De Sinterklaasviering is in Nederland het populairste feest van het jaar’ – zo’n simpele vaststelling in de zoveel­ste druk van de Winkler Prins (editie 1974): oud papier opeens.

Ik zal hier niet de lof gaan zingen van het feest dat een mens om en nabij kan verzoenen met het Nederlanderschap. Maar een éénmaal per jaar massaal dichtende bevolking: tja, – dat maakt vele tekortkomingen goed; ook al is het maar gedurende korte tijd. Ik zal me hier ook niet begeven in de vele moge­lijke speculaties over de oorzaken van het verval.

Welnee. Het verheugt me dat ik van­middag een etalage van een boekwinkel heb gezien die prijzenswaardig vol ligt met allerlei meer en minder recente
sin­terklaasuitgaven. En een gat in de lucht heb ik gesprongen toen ik hoorde van diverse geheimzinnige stichtingen, on­langs in het leven geroepen door onder meer Winkeliers met Historisch Be­wustzijn. Hoera, ik was een beetje gaan twijfelen aan hun bestaan.

De strijd is dus nog niet gestreden. En eigenlijk moet ik mij schamen voor mijn kleingelovigheid. Want zelfs een vluchtige blik in de geschiedenis leert al dat het feest, in elk geval in Nederland, al eeuwen lang op wonderbaarlijke wij­ze langs zijn critici heengeglipt is en altijd ontkomen.

De ayatollahs van de Reformatie is het niet gelukt de afgoderij, bij voor­beeld die welke begaan werd door het vervaardigen van eetbare afbeeldingen van heiligen, de kop in te drukken. Maria Montessori is het niet gelukt het feest in de ban te doen vanwege zijn voor de kinderziel al te angstwekkend karakter. De luie kerstyup noch de in mijn ogen domme en bange goog (op wiens gezag die Pieten nou weer tweekleurig moeten zijn) zal het lukken – zo begin ik weer te hopen – om het feest de das om te doen.

Eigenaardig was, tot voor kort al­thans, dat wie op zoek ging naar de geschiedenis van de heilige en het feest – hoe komen we nu eigenlijk aan die gebruiken? en hoe komt het dat juist Nederland het land is waar de traditie van het feest, hoe veranderd dan ook, zo sterk intact is gebleven en niet weg­gevaagd door of sinds de reformatie, zoals in Duitsland en Engeland is ge­beurd? -, maar wie dus op zoek ging naar één of meer fraaie studies op dat gebied moest met verbazing vaststellen dat ze er uitgerekend in dit bolwerk van Sint-Nicolaas niet waren. Met wat moeite en geluk kon je twee monogra­fieën te pakken krijgen. De ene Duits, de andere Amerikaans.

In de vorige eeuw tendeerde het pril­le denken over Sint-Nicolaas in
Ger­maans-mythologiserende richting. Een van de broers Grimm, en bij ons onder anderen Gezelle en bovengenoemde Ter Gouw meenden stellig dat er door Sint- Nicolaas heen voorchristelijk erf­goed schemerde. Wodan (wiens opvol­ger Sinterklaas zou zijn) en allerlei vruchtbaarheids- en midwinterdenken streden om de voorrang. Stro in de gezette schoen, naar wij meenden ge­woon voor het paard, kon zo heel goed het onbegrepen restant zijn van een offergeste.

Deze mythologische benadering uit de tijd van de Romantiek duurde voort tot in de twintigste eeuw. Het was weer een Duitse auteur, Karl Meisen, die met deze traditie brak. Zijn in 1931 gepubliceerde indrukwekkende studie Nikolauskult und Nikolausbrauch im Abendlande moest nu juist niets van dat gegermaniseer hebben. En zijn mo­nografie heeft naar het de deskundigen sindsdien is blijven toeschijnen defini­tief aangetoond, gedocumenteerd en wel, dat het voor een goed begrip van heilige en feest niet nodig is om in die mate terug te grijpen, buiten de voor­handen zijnde bronnen van christendom en volksgodsdienst om.
Een treurige ironie heeft gewild dat Meisens monografie, die bij zijn
nationaal-socialistische collega’s en andere landgenoten in slechte aarde viel, het object werd van hetze en vernietiging. Pas vijftig jaar later, in 1981, werd het zeldzaam geworden boek herdrukt. Het is sindsdien allang weer opnieuw onverkrijgbaar. Zwakjes zou ik hier de hoop willen uitspreken dat een
Neder­landse uitgever de vertaling nog eens aan zal durven. Het gaat om 560 rijk geïllustreerde pagina’s, dat wel.

Waarschijnlijk heeft de kwade reuk waarin de volkskunde zelf sinds de Tweede Wereldoorlog gestaan heeft er ook iets mee te maken. Met het ontbreken van litera­tuur, bedoel ik.
Het tweede kloeke boek, op Nicolaaskundig gebied, is van de Amerikaan Charles W. Jones. Het is van 1978 en heet Saint Nicholas of Myra, Bari and Manhattan. Aan die titel kan de lezer al zien welke kant het boek aan het eind, met een U-bochtje, nog even op gaat. Die van onze voorna­melijk nominale bijdrage aan de cul­tuur van de Verenigde Staten: Santa Claus. Wel de naam, verder niets. Nou ja, op het woord ‘cookies’ na dan.

De boeken van Meisen en Jones vor­men elk op hun manier lezenswaardige en zelfs verbluffende lectuur, ook in­dien gelezen buiten het strikte seizoen van de heilige. Het is namelijk een bui­tengewoon rijke geschiedenis aan het eind waarvan wij ons bevinden, met dat feest. Dat Nicolaas enkele eeuwen lang, van 1300 tot 1600, de heilige par excellence is geweest, in vrijwel heel Europa (en nog altijd in de oosters-orthodoxe kerk), weet bijna niemand meer.
De Werdegang van deze heilige, wiens historiciteit maar net aan vast staat, is – ik kan niet anders zeggen – fascinerend. Nicolaas is, uiteindelijk, de heilige van zowat iedereen geworden, in slechts een paar honderd jaar tijds – maar van zijn dood al bijna een millennium verwijderd. Pas nadat het leven van Nicolaas lang een onbeschreven blad is geweest, komt de machinerie van de vitae en de legendenvorming op gang. Hoe langer geleden, hoe voller het loopt met legenden, lijkt het. Steeds meer wonderen verrichtte hij, met terugwerkende kracht, terwijl hij aan zijn reusachtige postume reis bezig was. Van Myra, dat weet iedereen, vierde eeuw, zuid-Turkije, naar Bari, zuid- Italië, elfde eeuw: overgebracht en herbegraven. Vanuit Italië gaat het noordw­aarts, Europa in. Dit zijn de eeuwen die gaan tellen. Het aardige is dat er in Italië zelf nu juist geen Sinterklaasfeest in een voor ons gemakkelijk herkenbare vorm tot stand is gekomen. Het is alleen doorgangsland geweest. De heilige reist door naar het noorden van Frankrijk. Daar pas vindt de legendevorming plaats rond de drie in stukken gesneden en gepekelde scholieren, één van de paar legenden die vereist zijn voor de totstandkoming van althans een deel van het feest.
En vanuit noord-Frankrijk gaat de cultus zegevierend voort, nog verder noordwaarts, naar de Nederlanden en Engeland en IJsland, naar Scandinavië, en via het Rijnland oostwaarts, en zuid­waarts, ‘terug’ als het ware naar de Zwitserse en Oostenrijkse Alpen. Van de mogelijke ingewikkeldheid van de bewegingen van de heilige dank zij de kruistochten – Europa weer uit en dan hernieuwd weer terug – zwijg ik nu maar. Gesteld al dat ik het allemaal werkelijk goed begrepen en onthouden zou hebben.

Nicolaas is de populair­ste heilige aller tijden, eeu­wen lang. Hij is de patroon van zo’n ongelooflijk lange reeks beroepen en levensaspecten  -zeelui, veerlui, vissers, havensteden, kinderrijkdom, prostituees, griffiers, gevangenen, bakkers, slagers, ban­kiers, dieven – dat je je verbijsterd af gaat vragen: van wie was hij de heilige niet, eigenlijk? Het antwoord is plusminus: van de landbouw. Hij is de heilige van de opkomende middeleeuwse ste­den, van de Hanze en de handel, van het geld, van de rivier- en van de zeeha­vens; en van kinderen dus. Hij was met zijn lang uitdijende enorme staat van dienst niet een heilige die onder één hoedje te vangen was. Hij was, anders dan de anderen, gespecialiseerd in na­genoeg alles.

Meisen trekt zijn bewegingen na aan de hand van onder meer stichtingen van parochiekerken, kloosters en pa­tronaatschappen. Jones toont, verhalender, hoe de legenden zelf (als het ware) op reis zijn en van gedaante ver­anderen. Een heilige, heb ik nu begre­pen, is een proces, geen product. Een heilige komt tot stand in of rond de leemte die hij biedt.
Onlangs* verscheen bij Ambo een verrassend boek, getiteld Nicolaas, de duivel en de doden. Daar is dan de kloeke Nederlandse studie die tot voor kort zo ontbrak.
Met zijn boek, zegt de auteur Louis Janssen in zijn bijna kortaffe voor­woord, wil hij onder meer het betoog van Meisen voor een Nederlands pu­bliek toegankelijk maken. En dat doet hij, in de eerste twee delen van zijn boek.

Terwijl hij ’s lezers literatuurkennis rond Sint-Nicolaas en passant up date brengt. Maar hij doet nog meer. In een derde en laatste, ook omvangrijkste, deel onderneemt hij iets wat hem na aan het hart moet hebben gelegen, namelijk – zoals hij het zelf aanduidt – het volgen van het spoor van de doden in een christelijke cultuur.
Ik vind het een indrukwekkend boek; waaraan ik hier overigens geen recht kan doen: omdat ik geen vakman ben en omdat het voor een krant te veel zou worden. Maar ik wil benadrukken dat het een boek is dat de moeite waard is voor een breder, in de geschiedenis van de volkscultuur geïnteresseerd publiek. Wie graag Carlo Ginzburg leest of Le Goff, kan bij Janssen terecht.

‘Nicolaas, de duivel en de doden’ vormt een drieluik, zoals al door de titel aangegeven wordt. In het eerste deel gaat het over de heilige en zijn feest, vanaf de dertiende eeuw, in Nederland en op de Waddeneilanden, en op een aantal plekken in de Zwitserse en Oostrijkse Alpen. Het aardige is dat dit deel relatief veel aandacht schenkt aan een vorm van het feest die aan velen denk ik, onbekend zal zijn, door Janssen ‘de maskerade’, soms ook ‘het charivari’ genoemd.
Op Ameland, en met name in Hollum, moet een goed tegen buitenstaan­ders beschermde traditie bestaan, be­kend als klaasjagen. Daarbij gaan de volwassen mannen gemaskerd – en ‘in het pak’, een fantasiegewaad van eigen makelij – de straat op. ’s avonds. Het heeft iets van een mannelijkheidsproef. De zogenaamde Klaasomes hebben het recht in alle huizen binnen te gaan en dienen door de daar aanwezige vrouwen en meisjes ontvangen te worden. ‘Deze ene variant van het feest, de maskerade, komt voor – op meerdere plaatsen in Europa – naast of in plaats van het ons bekende kinderfeest, in de variant die bij Janssen ‘het nachtelijk  bezoek’ heet: het feest van de gezette schoen.
Een derde door hem onderscheiden ‘scenario’ is dat van de ‘boy-bishop’. Het is een gebruik, ook in vroeger tijd voor Nederland vastgesteld, dat eigen­lijk naar 5 of 6 december is overge­waaid van Onnozele Kinderen (op 28 december). Het is een omkeringsfeest, waarbij een scholier verkozen wordt tot bisschop, en een dag lang de macht naar eigen inzicht uitoefent. Het is ver­bonden met optochten en bedelpartij­en. Rond deze drie scenario’s weeft Janssen zijn overzicht, dat van een hel­dere en vaste greep op de omvangrijke literatuur getuigt.

327-307

.