.
EEN HEILIGE OM VAN TE SNOEPEN
Hij is er weer.*
Als veel oudere Nederlanders in Spanje gaan overwinteren komt de oudste Spanjaard naar Nederland.
Naar de kou, om in het donker samen met zijn knecht en op zijn schimmel rondjes op gladde daken te draaien. In nachten als de maan door de bomen schijnt. Trippel, trappel, trippel, trap: het teken dat de makkers hun wild geraas moeten staken.
Vol verwachting kloppen kinderhartjes, jeuken handjes om pakjes open te scheuren.
St.-Nicolaas.
Maar het had niet veel gescheeld of onze oude trouwe makker had zelf het onderspit moeten delven.
Want makkelijk heeft de goedheiligman het de afgelopen eeuwen ondanks zakken vol cadeautjes niet gehad. Diverse aanslagen zijn op zijn leven gepleegd. Hij werd in een hoek gedrukt, hij kreeg de zwarte piet toegeschoven, er werd aan zijn standbeeld gemorreld. En wat het ergste was: er werd vaak niet in hem geloofd:
„Geen kind gelooft meer aan die Vent,
Die nergens leeft, die niemand kent”
De geschiedenis van een man uit Myra, die alleen al heilig verklaard zou moeten worden, omdat hij het zolang heeft volgehouden en alle aanslagen heeft overwonnen.
Over Wodan, chocoladeletters, protestanten, beeldenstorm, rijmpjes,
secularisatie en anti-autoritaire sinterklaasverhaaltjes in een of an-
dere hoek.
K…… k.
Een Belgische professor en haar liefde voor Sinterklaas
Om maar via de schoorsteen in huis te vallen: Sinterklaas bestaat niet. Natuurlijk hebben we geroepen: „Hé, kijk: zie ginds komt de stoomboot.
En natuurlijk zat hij er ook dit jaar weer op: „Ik zie hem al staan.” Gehoord hebben we hem ook: „Stil, hij roept ons iets toe.”
Maar waar het om gaat is dat hij ook wetenschappelijk bestaat. Met bewijs en al.
En daar zit de kneep. De Sint bestaat niet helemaal, eigenlijk maar een beetje.
De heilige Nicolaas van Myra.
Het probleem is dat die heilige Nicolaas geen boeken of brieven heeft achtergelaten, er tijdens zijn leven weinig over hem geschreven is, er geen plaatjes van hem zijn geschoten of schilderijen gemaakt.
Wat bekend is, dat de de bisschop van Myra rond het jaar 340 na Christus stierf. Waarschijnlijk op 6 december.
Daarna volgt een gat van 200 jaar en dan pas duiken de legenden en de verhalen over de legendarische bisschop van Myra in Klein-Azië op.
Bij zo’n gat van twee eeuwen knijpen wetenschappers de tenen samen.
Ook Rita Ghesquiere deed het een beetje. Mevrouw professor Rita Ghesquiere. Ze is* docente filologie aan de K.U. in het Belgische Leuven.
Liefde
En ze heeft wat met Sinterklaas. Als kind al hield ze van de geheimzinnigheid en de huiselijke sfeer. Hield ze van Sinterklaas: „Misschien heb ik wel zo van Sinterklaas gehouden, omdat hij al mijn dromen respecteerde en mij tal van kinderboeken bezorgde.”
Maar ze verloor hem uit het oog, tot de geboorte van haar jongste zoon: Nicolas.
Ze dook samen met studenten in het leven van de patroonheilige van haar zoontje en kwam terecht in de wondere wereld van legenden. Maar ze vond op haar rit nog meer: naast de diep religieuze betekenis en invloed van Sinterklaas in de Middeleeuwen ontdekte Rita Ghesquiere dat de sinterklaasfiguur in de teksten voor kinderen als een soort seismograaf van de onderliggende pedagogische trends fungeerde.
Rita Ghesquiere schreef er een schitterend boek over:
‘Van Nicolaas van Myra tot Sinterklaas’.
Geschiedenis, verhalen, gedichten, legendes en prachtige illustraties. Een must voor sinterklazen, die het willen worden en iedereen die inhoud aan een kinderdroom wil geven.
Mengen
De heilige die met niets begon. Twee eeuwen na zijn dood werd er niets van de bisschop van Myra gehoord. Dan komt hij op. Hij wordt verhalenderwijs geboren, zegt Rita Ghesquiere. In een liefdesnacht met een beetje fictie en wat feitelijkheden. Er ontstaat een beeld van een diepgelovige en rechtschapen man, die onrecht en ongeloof aanklaagt. Die zich het lot van de armen aantrekt. Hij brengt het kwade aan het licht maar straft niet.
Een heilige uit het oosten die in het westen een legende werd.
Sinterklaas. Hij wordt met de eeuw belangrijker en rond de bisschop gonzen zoveel verhalen dat er in de Middeleeuwen altijd wel een gilde of een groep iets ín vindt om de bisschop tot patroonheilige te bombarderen: de schippers, scheepbouwers en vissers voorop, maar ook advocaten, deurwaarders, vrijers en gevangenen zagen heil in deze beroemde man. De heilige is in de Middeleeuwen zo bekend als Jan, Piet en ‘Klaas’.
Storm
Het Sinterklaasfeest deed opgang. Een groot feest buiten. Een markt waar werd gegeten, gedronken en gedanst. Leuke feestjes waren het, zo leuk dat eind 16e en begin 17e eeuw vanuit de protestante hoek tegengas werd gegeven. Die moesten niets van dat volkse gefeest hebben, die wilden niets te maken hebben met heiligen. In Tiel werd de rem in 1618 aangetrokken, in Grave in 1614 en in Arnhem in 1622. Historisch gezien een belangrijk moment. In die beeldenstorm vlucht het Sinterklaasfeest in Nederland van de straat naar de huiskamers en wordt van een feest van volwassenen een feest voor kinderen.
In andere protestante landen als bijvoorbeeld Duitsland komt de Sint helemaal niet meer aan de bak en wordt het vervangen door het kerstfeest: ‘goede gaven komen alleen van God en niet van een heilige’. Zo was ook de dennenboom oorspronkelijk verbonden met 6 december en Sinterklaas. Wanneer de heilige in protestante landen verbannen wordt en het Kerstkind de spitspositie inneemt, gaat de dennenboom mee en wordt beroepen tot kerstboom.
Pas in 1934 verschijnt Sinterklaas in Nederland weer op straat bij de eerste intocht in Amsterdam.
Wodan
Sinterklaas. Plaatjes waren er niet van hem dus fantaseerde men er in het westen op los en waren vrijages met het beeld van Wodan niet vreemd. Wodan verplaatst zich op Sleipnir, een achtvoetig paard dat zich sneller dan de wind door de lucht voortbeweegt (de schimmel over de daken?). Een teken van Wodan is de speer (de staf?)
Chocolade-, boter- en banketletters worden gezien als runetekens van Wodan, terwijl koeken en marsepein in gedaanten van dieren en mensen zouden kunnen wijzen naar vroegere heidense offergaven. En alles komt via de schoorsteen. De schoorsteen, die pas in de elfde eeuw wordt uitgevonden en het gat in het dak vervangt dat eeuwenlang in de mythologie de snelweg was tussen de geesten en de mensen.
Sinterklaas. Een historisch figuur. Ook in de kinderharten van ouderen. In het tweede deel van haar boek is Rita Ghesquiere (41) samen met haar studenten bijna verdronken in de enorme hoeveelheid sinterklaasverhalen die geschreven zijn. Verhalen die een beeld geven van de betekenis die Sinterklaas honderden jaren heeft en nog heeft. Telkens in een andere gedaante, want ook de bejaarde heilige kon niet ontkomen aan veranderende pedagogische ontwikelingen. Van de strenge, maar rechtvaardige heilige, tot de een wat machteloze oude speelgoedbrenger in de alternatieve verhalen.
Letter voor letter stript Rita Ghesquiere Sinterklaas tot de naakte heilige waarheid en ontdekte ze misschien niet het wetenschappelijke bewijs dat hij bestaat, maar wel iets anders: de man die de beeldenstorm overleefde, het protestantisme, de secularisatie en zelfs weliswaar met kleerscheuren, de commercie.
Blijft over het sinterklaaswonder, het sinterklaasgeheim. De verhalen en rituelen die generaties bij elkaar brengen. Elke generatie vertellers heeft haar stempel gedrukt op de traditie, haar eigen accenten gelegd. De sinterklaasverhalen zijn hiervan de sporen, de afdrukken. Ze vormen op hun beurt, een netwerk van teksten en tekens, een verhaal van generaties.”
En als morgenavond zelfs een echte professor haar schoen zet, moet er een kern van waarheid schuilen in de figuur van Sinterklaas.
En Rita Ghesquiere hoeft er geen wortel in te stoppen. Haar schoen zal na dit boek gretig gevuld worden.
Ergens op de hoge, hoge daken zal een vreemdeling zeker, die verdwaald is zeker, zachtjes uit een schoorsteen in Leuven horen:
Sint Nicolaas, Goedheilig Man,
die oud is, maar niet sterven kan
zolang nog ergens op aarde
een menskind zijn droom bewaarde
‘Van Nicolaas van Myra tot Sinterklaas’,
Rita Ghesquiere. Uitgever Acco Amersfoort
(Hans Jacobs in De Gelderlander, *04-12-1989)
.
Sint-Nicolaas: alle artikelen
Jaarfeesten: alle artikelen
VRIJESCHOOL in beeld: Sint-Nicolaas
.
348-327
.
