.
DE GROTE BEER
.
De grote beer en een deel van hem dat we de Grote Wagen noemen of de Steelpan, is een van de oudste sterrenbeelden en ook een van de bekendste.
Bij Homerus kunnen we al lezen dat Odysseus van de nimf Calypso de raad krijgt om zich op de thuisreis over zee op het sterrenbeeld van de beer te oriënteren. ‘Hij kreeg er geen genoeg van om ’s nachts op zijn vlot naar de Plejaden te kijken en naar de ondergaande Boötes en naar de Beer die de wagen wordt genoemd die op dezelfde plaats zich draaiend steeds naar Orion kijkt, maar die zich niet baadt in de Oceaan.’
Eigenlijk is het een berin, dat zeggen tenminste de verschillende legenden die over dit sterrenbeeld verhalen.
De mooiste wordt misschien wel door Ovidius gemeld die verschillende motieven in dichtvorm samengevat heeft in zijn ‘Metamorfosen’.
Callisto, wat de mooiste betekent, was de dochter van koning Lykaon van Arcadië, een eenzaam land in het hooggebergte van Midden-Peloponnesos. Ze had haar ouders verlaten en leefde nu samen met de boom- en woudnimfen in het gevolg van de godin van de jacht Artemis, die door de Romeinen Diana wordt genoemd. Aan de godin had ze op haar boog gezworen net als zijzelf niet te trouwen. Artemis prees haar en sprak: ‘Houd je aan je belofte, dan zal je steeds de eerste zijn in mijn gevolg.’
Callisto nam zich voor op te passen voor stervelingen, maar toch werd haar schoonheid haar noodlot. Want Zeus, de machtigste god, was verliefd geworden op haar.
Toen zij eens alleen in het woud aan het rusten was, bediende hij zich van een list en naderde haar in de gestalte van haar meesteres. Voor haar had het meisje geen angst en ze liet zich ook door haar kussen. Toen ze bemerkte dat er van een verwisseling sprake was, verweerde ze zich, maar tevergeefs. Zichzelf verwijten makend dwaalde Callisto door de wouden die ze nu haatte. Nu vond ze het moeilijk zich weer bij het gevolg van Artemis te voegen. Voortdurend leefde ze in angst dat deze haar geheim zou ontdekken.
Toen daarna de maansikkel voor de negende keer voller werd, kwamen ze verhit bij een bij een bron in het koele woud. ‘Er is niemand die ons kan zien, laten we elkaar over het naakte lichaam met het frisse water begieten.’ Terwijl de nimfen zich vlug uitkleedden, aarzelde Callisto uit schaamte. Toen ze zo talmde, deden de anderen haar kleren uit en nu kwam aan het licht wat ze tevergeefs probeerde te verbergen. ‘Verdwijn van hier, dochter die meineed pleegt en verontreinig de zuivere bron niet,’ riep Artemis. En zo werd Callisto die zich niet kon verdedigen, verstoten uit de groep nimfen en ze vluchtte angstig en onteerd in de duistere eenzaamheid van de wouden.
Toen de maan voor de tiende keer vol werd, schonk zij het leven aan een wondermooie, sterke jongen. Ze noemde de godenzoon Arcas en van hem stamt het geslacht van de ruwe Arcadiërs af.
De jaloerse Hera, de echtgenote van Zeus, had echter alles gezien. Toen Arcas geboren was, kende haar woede geen grenzen. Ze veranderde Callisto in een wilde berin. Maar haar geest kon zij haar niet afnemen en nu dwaalde Callisto eenzaam door de wouden van Arcadië. Zij wilde zich niet bij de wilde dieren aansluiten, omdat ze bang voor hen was en de mensen vervolgden haar en hitsten de honden tegen haar op.
Vijftien jaar ging voorbij en Arcas was tot een krachtige jongeman opgegroeid. Omdat hij bij pleegouders was opgevoed, wist hij niets van zijn afkomst en van het lot van zijn moeder. In het bos vond de eerste ontmoeting plaats. Callisto bleef staan en merkte door haar gevoelig moederhart, dat haar zoon voor haar stond. Hij echter sidderde voor de blik van de berin die tot in zijn hart doordrong. Toen zij daarna dichter naar hem toeliep, om te laten merken wie ze was, hief de jongeman die van niets wist, uit angst zijn speer om haar te doorboren.
Maar de alwetende Zeus verijdelde het onvergeeflijk vergrijp. Hij plaatste beiden als sterren aan de hemel en zo werd Callisto de grote berin en Arcas tot de ster Arcturus die haar volgt. Sommigen zeggen zelfs dat hij Boötes is.
Hera die dit niet kon voorkomen, voelde zich gekrenkt. Bevend van woede begaf ze zich in de diepte van de wereldzee naar Oceanos en Thetis die in oertijden haar voedster was geweest. Zij kreeg het bij hen in ieder geval gedaan dat de berin niet, zoals de andere sterren, iedere dag onder zou gaan in de wereldstroom die alles omgeeft, om zich te voeden en te verfrissen.
Het beeld van de Grote Wagen, de Steelpan, is voor de meesten wellicht nog vertrouwder, omdat je daarmee de Poolster kan vinden. De zeven heldere sterren van de Grote Beer kan je makkelijk als een wagen zien met een gebogen disselboom. De drie disselboomsterren hield men vroeger voor de drie trekpaarden die de wagen voorttrokken en op de middelste, op Mizar, zat de ruiter, de ster Alcor.
Sinds onheuglijke tijden is dit een ster om je ogen op de proef te stellen, want alleen als je goede ogen hebt, zie je hem naast Mizar.
dec. 1. 22°° u jan. 1. 20°° u feb. 1. 18°° u
15. 21°° u 15. 19°° u 15. 17°°u
De Grote Beer vind je altijd aan de noordelijke hemel waar hij om de Poolster draait. Vanaf november-december komt hij in het noordoosten op..
De twee sterren Merak en Dubhe dienen sinds oude tijden om de Poolster Polaris te vinden. Als je de lijn die hen verbindt, de achterkant van de wagen, vijf keer langer denkt, kom je ongeveer precies bij de hemelpool en de Poolster uit.
De namen van de sterren betekenen:
Alcor ruiter(tje)
Alioth (Arabisch) dikke, vette staart
Dubhe (Arabisch) rug
Phekda (Arabisch) bovenbeen
Megrez (Arabisch) stuit
Merak (Arabisch) lende
Mizar (Arabisch) midden
Meer feiten
Sterrenkunde: alle artikelen
7e klas: alle artikelen
.
2450
.
VRIJESCHOOL 