.
Enkele gedachten bij blz. 167/168 in de vertaling van 1993.
.
ALGEMENE MENSKUNDE ALS BASIS VOOR DE PEDAGOGIE
.
luidt de titel van de vertaling van GA* 293 [1].
De voordrachten die Steiner hield hadden tot doel uiteen te zetten wat vrijeschoolpedagogie omvat.
Van 21 augustus tot en met 6 september 1919 volgden de leerkrachten voor de te beginnen school deze cursus die, naast de in de morgen gehouden voordrachten GA 293, ook nog bestond uit de over de rest van de dag verdeelde cursussen (GA 294) [2] en (GA 295) [3]
MOEDERMELK
Steiner stelde vast dat het in de eerste tijd in het leven van de mens niet mogelijk is, dat de omgeving hem opvoedt.
Opvoeden is dan in dit geval specifiek: het wekken van de slapende geest, m.n. in het hoofd.
De enige – we moeten hier zeggen: het enige – is de moedermelk.
Blz. 171 vert. 166
Da tritt etwas auf, was auch Genius ist, was auch Geist ist außerhalb unser. Die Sprache enthält ihren Genius, aber wir können in den allerersten Zeiten der kindlichen Entwickelung noch gar nicht an den Sprachgeist appellieren. Aber es enthält die Natur selber ihren Genius, ihren Geist. Hätte sie ihn nicht, müßten wir Menschen durch die Lücke, die in unserer Entwickelung geschaffen wird erzieherisch in den allerersten Kinderzeiten, wir müßten verkümmern. Da schafft der Genius der Natur etwas, was diese Brücke bilden kann.
Maar in de allereerste tijd is die brug er niet. Er is geen doorstroming van de ledematen, waarin de wil wakker is, de geest wakker is, naar de slapende geest van het hoofd. Daar is een andere overbrugging voor nodig. In de eerste levensjaren kunnen we daar als mens niet veel aan doen. Dan is er iets wat ook geest is buiten ons. De taal heeft de taalgeest, maar wij kunnen daar in de allereerste tijd van de ontwikkeling van een kind nog niet aan appelleren. Maar de natuur zelf heeft een geestelijk wezen. Was dat niet het geval, dan zou het ons, door dat hiaat dat er in de eerste tijd in de opvoeding is, slecht vergaan. Het geesteswezen van de natuur schept iets wat de brug kan slaan.
Da schafft der Genius der Natur etwas, was diese Brücke bilden kann.
Het geesteswezen van de natuur schept iets wat de brug kan slaan.
Het ‘geestwezen’ – het is in ons huidige spraakgebruik geen gangbaar woord – blijkt in deze zin ‘iets’ te scheppen.
En wanneer je in de natuur naar ‘scheppingen’ zoekt, kun je bv. uitkomen bij een tak van wetenschap die zich bionica noemt. Die kwam hier al ter sprake.
En men ziet, in wat er in de natuur is verschenen: vernuft, m.a.w. intelligentie.
En deze substantie – deze brug – is de melk.
Het is geen water of een andere substantie, maar melk dat een stofwisselingsproduct is.
En stofwisseling is een deel van wat we bij de drieledige mens tegenkomen als stofwisselings-ledematenstelsel.
Daarom zegt Steiner ook:
Er läßt aus der Gliedmaßenentwickelung heraus, aus dem Gliedmaßenmenschen heraus eine Substanz entstehen, welche, weil sie auch mit dem Gliedmaßenmenschen in ihrer Entwickelung verbunden ist, etwas von diesem Gliedmaßenmenschen in sich hat – das ist die Milch.
Het laat uit de ledematen, uit de ledematenmens een substantie ontstaan die — omdat ze met die ledematenmens verbonden is — iets van die ledematenmens in zich heeft. Dat is de melk.
Ledematen: armen en benen
Steiner heeft in zijn aanwijzingen voor de dierkunde in klas 4 ook over het verschil gesproken tussen de armen en de benen.
GA 294/100 vert. 105
Und es ist dann weiterhin gut, wenn man das Kind sich darauf besinnen läßt, wie die Gliedmaßen des Menschen auf der einen Seite als Füße zum Gehen dienen, auf der andern Seite als Hände zum freien Bewegen und Arbeiten. Und es ist gut, wenn man dabei schon im Kinde das Verständnisnis für den Unterschied erweckt zwischen dem Dienst, den die Füße dem Körper des Menschen leisten, indem sie ihn tragen und es ihm möglich machen, daß er an verschiedenen Punkten, wo er zu leben hat, arbeiten kann – und den Dienst, den im Gegensatz dazu die Arme und Hände leisten, mit denen der Mensch nicht seinen eigenen Körper tragen muß, sondern mit denen er frei arbeiten kann. Während die Füße auf dem Boden aufstehen, können die Hände zum Arbeiten in die Luft hinausgestreckt werden. Kurz, auf den wesentlichen Unterschied der menschlichen Beine und Füße und der menschlichen Arme und Hände soll das Kind frühzeitig hingewiesen werden. Der Unterschied zwischen dem Dienst, den die Füße und Beine leisten, indem sie den menschlichen Leib tragen, und dem Dienst, den die Hände und Arme leisten, indem sie nicht für den menschlichen Leib, sondern für die Welt arbeiten, dieser Unterschied zwischen dem egoistischen Dienst der Füße und dem selbstlosen Dienst der Hände im Arbeiten für die menschliche Außenwelt, sollte dem Kinde gefühlsmäßig früh beigebracht werden.
En verder is het goed om het kind zich te laten realiseren dat de ledematen van de mens enerzijds dienen om te lopen, de voeten, en anderzijds om zich vrij te bewegen en te werken, de handen. En het is goed als u bij de kinderen ook al een gevoel wekt voor het verschil tussen de rol die de voeten voor het lichaam van de mens vervullen, namelijk hem te dragen en ervoor te zorgen dat hij op de verschillende plekken waar zijn leven zich afspeelt kan werken – en de rol die in tegenstelling hiertoe de armen en handen vervullen, waarmee de mens niet zijn eigen lichaam hoeft te dragen, maar vrij kan werken. Terwijl de voeten op de aarde staan, kunnen de handen in de lucht worden uitgestrekt om dingen te doen, om te werken. Kortom, het kind moet al vroeg gewezen worden op het essentiële verschil tussen de benen en voeten enerzijds en de armen en handen anderzijds. Het verschil tussen de rol die de voeten en benen vervullen doordat ze het menselijk lichaam dragen, en de rol die de handen en armen vervullen doordat ze niet voor het menselijk lichaam maar voor de wereld werken, dit verschil tussen de zelfzuchtige dienst van de voeten en de onzelfzuchtige dienst van de handen, die werken voor de wereld om de mens heen, moet het kind gevoelsmatig al vroeg bijgebracht worden.
GA 294/100
Vertaald/105
GA 297/50 vert. 50
Und gehen wir beim Menschen über zum Gliedmaßenleben, dann müssen wir sagen: Sieh dir einmal das Gliedmaßenleben des Menschen an; das hat er, so wie es ausgestaltet ist, einzig und allein für sich. So wie der menschliche Arm und die Hände ausgestaltet sind als Anhängsel des Leibes, in denen sich das Geistig-Seelische frei bewegt, so ist ein Gliedmaßenpaar in der ganzen Tierwelt nicht vorhanden. Wenn man beim Affen von vier Händen spricht, so ist das nur eine uneigentliche Ausdrucksweise, denn die dienen schon von der Natur aus zum Halten, zum Fortbewegen des Leibes. Aber beim Menschen sehen wir in einer merkwürdigen Art differenziert Füße und Hände, Arme und Beine.
En wanneer we bij de mens overgaan tot de ledematen, dan moeten we zeggen: Kijk eens naar de ledematen van de mens; die heeft, zoals die zijn gevormd, alleen hij. Zoals de menselijke arm en de handen gevormd zijn, zoals die aan het lijf zitten, zoals geest en ziel zich daarin vrij kunnen bewegen, zo’n ledematenpaar is in heel de dierenwereld niet aanwezig. Wanneer men bij de apen over vier handen spreekt, dan is dat alleen maar een oneigenlijke manier van uitdrukken, want zij dienen slechts van de natuur uit om het lichaam in stand te houden, tot het bewegen van het lichaam. Maar bij de mensen zien we op een merkwaardige manier voeten en handen, armen en benen gedifferentieerd.
GA 297/50
Op deze blog vertaald/50
Embryonaal en anatomisch hangt de ontwikkeling van de borsten meer samen met de ‘bovenmens’, dan met de ‘ondermens’.
En de plaats waar de melk wordt gegeven – of dat nu borstvoeding is of niet – is het gebied van het hart, het gebied van de borst als zetel van het gevoel en duidt met dit gebaar ook meer op het midden, op de armen, meer dan op de benen.
De armen met de handen worden ook gezien als organen die kunnen schenken, kunnen zegenen, en meer in de sfeer van (grote) sympathie. In die sfeer kun je ook het ‘melk geven’ plaatsen.
De genius van de natuur: melk
De hersenontwikkeling van het pasgeboren kind is al ver. Als het kind gaat nabootsen – het spreken – het lopen, begint het ook te denken en dat alles heeft een werking op de vorming van nieuwe hersencellen.
Maar die hersencellen ontwikkelen zich in de eerste tijd van het mensenleven ook zonder spreken en lopen en doelgericht bewegen, en die ontwikkeling wordt mogelijk door de enige vorm van voedsel die het kind verdraagt: de melk.
Als ‘geestwezen van de natuur – als intelligentie van de natuur – maakt zij door de groei van de hersencellen te bevorderen, intelligentie in het slapende mensenwezen mogelijk. Ze maakt de slapende ‘hoofdgeest’ steeds wakkerder.
Uiteraard is dit niet los te zien van de ‘taalgenius’ want tijdens het voeden en op andere ogenblikken dat het kind wakker is, zal er veelvuldig tegen hem gesproken of voor hem gezongen worden.
En hier kan ook de vraag gesteld worden, zoals die bij de nabootsing gesteld wordt: wat je spreekt of zingt of wat het kind te horen krijgt in die zeer prille fase: is dat wat de ‘genius van de natuur’ helpt?
Die Milch entsteht ja im weiblichen Menschen zusammenhängend mit den oberen Gliedmaßen, mit den Armen. Die milcherzeugenden Organe sind gleichsam dasjenige, was sich nach innen von den Gliedmaßen aus fortsetzt. Die Milch ist im Tier- und Menschenreich die einzige Substanz, welche innere Verwandtschaft hat mit der Gliedmaßenwesenheit, welche gewissermaßen aus der Gliedmaßenwesenheit heraus geboren ist, welche daher auch die Kraft der Gliedmaßenwesenheit in sich noch enthält. Und indem wir dem Kinde die Milch geben, wirkt die Milch als die einzige Substanz, wenigstens im wesentlichen, weckend auf den schlafenden Geist.
De melk ontstaat in het vrouwelijk organisme in samenhang met de bovenste ledematen, de armen. De organen die melk produceren, zijn als het ware de voortzetting van de ledematen naar binnen. De melk bij dieren en mensen is de enige substantie die een innerlijke verwantschap heeft met het wezen van de ledematen, die als het ware uit dit wezen geboren is en daardoor ook de kracht daarvan nog in zich draagt. En krijgt een kind melk, dan is deze melk de enige substantie –althans in essentie de enige — die de slapende geest kan wekken.
Die Milch trägt ihren Geist in sich, und dieser Geist hat die Aufgabe, den schlafenden Kindesgeist zu wecken.
De melk bevat deze geest en deze heeft ten doel de slapende geest van het kind te wekken.
Es ist kein bloßes Bild, sondern es ist eine tiefbegründete naturwissenschaftliche Tatsache, daß der in der Natur sitzende Genius, der aus dem geheimnisvollen Untergrund der Natur heraus die Substanz Milch entstehen läßt, der Wecker des schlafenden Menschengeistes im Kinde ist.
Dit is niet louter een beeld, maar een natuurwetenschappelijk feit dat diepliggende oorzaken heeft: het geestelijk wezen van de natuur laat uit de raadselachtige ondergrond van de natuur de substantie melk ontstaan, de wekker van de slapende geest van het kind.
Als de moedermelk samenhangt met de ledematen, hangt die ook samen met de wil, want het stofwisselings-ledematenstelsel is in het drieledig mensbeeld de stoffelijke kant van de niet-zintuiglijk waarneembare wil.
( ) Die Materie, wie die Milch, indem sie erzeugt wird, hat das innigste Bedürfnis, den schlafenden Menschengeist zu wecken. Wie wir im Menschen und im Tiere von Bedürfnis reden können, das heißt von der Kraft, die dem Willen zugrunde liegt, so können wir auch bei der Materie im allgemeinen von «Bedürfnis» reden. Und wir schauen die Milch umfassend nur dann an, wenn wir sagen: Die Milch, indem sie erzeugt wird, begehrt der Auferwecker des kindlichen Menschengeistes zu sein.
Melk bijvoorbeeld — die ook een deel van de materie is — heeft, wanneer ze geproduceerd wordt, de innigste behoefte om de slapende geest van de mens te wekken. Zoals we bij mensen en dieren kunnen spreken van behoefte, dat wil zeggen van de kracht die aan de wil ten grondslag ligt, zo kunnen we ook bij materie in het algemeen spreken van ‘behoefte’. En we begrijpen pas alle facetten van de melk als we zeggen: zodra de melk geproduceerd wordt, begeert ze de wekker van de mensengeest van het kind te zijn.
In de 1e voordracht al zei Steiner dat we met de opvoeding het werk van de scheppende wereld overnemen. Dat we het voortzetten. Dat geldt vooral voor die dingen die de kinderen van ons beginnen na te bootsen.
Blz. 21
Onze pedagogie zal pas de juiste stemming ademen, wanneer we ons van het volgende bewust worden: hier in dit mensenwezen dien je door jouw handelen voort te zetten, wat hogere wezens voor de geboorte hebben gedaan.’
Blz. 173 vert. 168
Sie sehen daraus, daß für die erste Zeit der menschlichen Entwicklung gesorgt ist durch den Genius der Natur selbst. Und wir nehmen, indem wir das Kind weiterentwickeln und erziehen, dem Genius der Natur in einer gewissen Weise seine Arbeit ab. Indem wir beginnen, durch die Sprache und durch unser Tun, welche das Kind nachmacht, auf das Kind durch den Willen zu wirken, setzen wir jene Tätigkeit fort, welche wir den Genius der Natur haben ausführen sehen, indem er das Kind mit der Milch nährt und den Menschen nur Mittel sein läßt, diese Ernährung auszuführen.
U ziet dus dat het geestelijk wezen van de natuur zelf zorg draagt voor de eerste tijd van de menselijke ontwikkeling. Wanneer wij het kind verder ontwikkelen, nemen we in zekere zin het geesteswezen van de natuur het werk uit handen. Door via de taal en via ons doen op de wil van het kind in te werken, dat dat alles nabootst, zetten we de activiteit van het geesteswezen van de natuur voort, die het kind met melk voedt – de mens is daarbij slechts het middel waardoor dit kan gebeuren.
De uitdrukking ‘moeder natuur’ wordt op die manier gezien een nog rijker begrip.
Damit sehen Sie aber auch, daß die Natur natürlich erzieht. Denn ihre Ernährung durch die Milch ist das erste Erziehungsmittel. Die Natur erzieht natürlich. Wir Menschen beginnen, indem wir durch die Sprache und durch unser Tun auf das Kind erzieherisch wirken, wir Menschen beginnen seelisch zu erziehen.
U ziet ook dat de natuur natuurlijk opvoedt. Want de voeding met melk is het eerste middel van de opvoeding. Wij mensen maken een begin met de opvoeding van de ziel door te werken via de taal en via ons doen.
Daher ist es so wichtig, daß wir im Unterricht und in der Erziehung uns bewußt werden: wir können eigentlich als Erzieher und Unterrichter mit dem Kopf selbst nicht allzuviel anfangen. Der bringt uns das, was er werden soll in der Welt, schon durch die Geburt in diese Welt herein. Wir können wecken dasjenige, was in ihm ist, aber wir können es nicht durchaus in ihn hineinversetzen.
Daarom is het zo belangrijk dat we in ons onderwijs en onze opvoeding ons ervan bewust worden dat we met het hoofd zelf niet zoveel kunnen beginnen. Het hoofd brengt door de poort van de geboorte al met zich mee wat het moet worden in de wereld. Wij kunnen dat wat in het hoofd is wekken, maar we kunnen dat er geenszins zelf in leggen.
Worden wie je bent
Vrijeschoolonderwijs wordt soms samengevat in de slogan: worden wie je bent.
Dat is vanuit deze optiek: het wekken van de slapende geest. Dat betekent ook het wekken van intelligentie door via gevoel en wil pedagogisch-didactisch te werken.
Deze blog staat vol met voorbeelden hoe dat in zijn werk gaat in de praktijk.
In het vervolg van de voordracht neemt Steiner eerst het schrijven en het lezen.
Wat hij daarover in andere voordrachten heeft gezegd, vind je hier; de menskundige achtergronden m.n. in nr. 6.
.
*GA= Gesamt Ausgabe, de boeken en voordrachten van Steiner
[1] GA 293
Algemene menskunde als basis voor de pedagogie
[2] GA 294
Opvoedkunst. Methodisch-didactische aanwijzingen
[3] GA 295
Praktijk van het lesgeven
Algemene menskunde: voordracht 11 – alle artikelen
Algemene menskunde: alle artikelen
Rudolf Seiner: alle artikelen op deze blog
Menskunde en pedagogie: alle artikelen
.
2487
.
VRIJESCHOOL 