.
Pieter HA Witvliet, bewerking van een hoofdstuk uit*
.
Spelen waarin geboorte een rol speelt
.
In haar boek * ‘Verborgen wijsheid van oude rijmen’ onthult Mellie Uyldert allerlei achtergronden van kringspelletjes die in een nog niet zo ver verleden vrijwel dagelijks door kinderen werden gespeeld. En ook in deze tijd komen ze nog voor.
Hoe komt Uyldert aan die achtergronden.
Hoe komt Rudolf Steiner aan zijn achtergronden van het ‘verborgene’. Daar geeft hij zelf antwoord op: door de speciale scholingswegen die tot een hoger bewustzijn leiden.
Uyldert en Steiner hebben het bv. over sprookjes en hun beelden, maar ook over mythologische beelden.
Zo noemt Steiner de drie Nornen, de schikgodinnen in de Germaanse mythologie, o.a. in GA 92, als de dochters van Erda (moeder aarde):
‘De Nornen verkondigen het hogere bewustzijn van de aarde, zij vertegenwoordigen de oerkennis van de aarde over verleden, heden en toekomst. Zij ontrafelen individuele kennis; boven individuele kennis staat bewustzijn, dat begiftigd is met het karakter van eeuwigheid. GA 92/121 (niet vertaald).
Uyldert zegt dat de mens een drievoudig wezen is (geest, ziel en lichaam) en dat hij daarom zijn omgeving op drie manieren naast elkaar waarneemt.
In het oerwereldbeeld van de oude Indo-Europeaan wordt het heelal in drie rijken verdeeld en de tijd in drie tijdperken.
We hebben een rijk van het heden. Dat is het rijk waartoe wij (nu) behoren: dat van de levende mens.
Maar er is ook een verleden, wat Steiner in dit verband een voorgeboortelijk leven noemt. Uyldert noemt het eveneens het voorgeboortelijke rijk of de onderwereld waar de ongeboren zielen verblijven die daar gelouterd worden, de maanwereld, het vagevuur.
En dan is er de toekomstige wereld, een bóvenwereld, het rijk van de zielen die volmaakt zijn en niet meer hoeven te incarneren, zij kunnen bij de goden wonen – in de hemel – in eeuwige zaligheid.
Uyldert noemt de Wereldes het wereldbeeld dat én levensbeeld én mensenbeeld is, de wereldboom, de Yggdrasil. De wortels rijken tot in de onderwereld, de stam staat in de wereld van de levenden en de kroon als hemelgewelf: de woonplaats van de goden.
Steiner zegt over de Yggdrasil bv. dit:
‘Zo wordt het in de Germaanse legende beschreven. Er staat: De nieuwe mens in de nieuwe wereld is als een boom, een esboom met drie wortels. De eerste wortel gaat naar Niflheim, naar het ijskoude, donkere oerland. In het centrum van Niflheim was de onuitputtelijke bron van Hwergelmir; twaalf rivieren stroomden daaruit, ze stroomden door de hele wereld. De tweede wortel ging naar de bron van de Nornen Urd, Verdhandi en Skuld; zij zaten aan de oevers en sponnen de draden van het lot. De derde wortel ging naar de bron van Mimir. Yggdrasil was de naam die gegeven werd aan de esboom waarin de krachten van de wereld zich hadden verzameld. De voorstelling van een mens op het moment dat hij zich bewust wordt van zijn Ik, wanneer het woord “ik” uit zijn binnenste klinkt. “Yggdrasil” betekent zoiets als ‘Ik-drager’. Deze boom is de “Ik-drager”. “Ygg’ is ‘ik’ en ‘drasil’ is hetzelfde stamwoord als ‘dragen’.
GA 101/26 en op 28 en 36
Niet vertaald
Die drie tijdperken: het voorgeboortelijke, het leven op aarde en het hiernamaals verbindt Uyldert aan de drie schikgodinnen. Het woord ‘schik’ hangt samen met beschikken en ‘Schicksal’, lot. Dat zouden bij de Grieken de Parcen zijn : Klotho, Lachesis en Atropos. In de Edda heten zij Oerd (Urd), Werdandi en Skoeld (Skuld). Ambet, Wilbet en Borbet zouden de later veranderde namen zijn.
Maan, Aarde en Zon zijn de bijbehorende planeten met de dagen maandag, zaterdag en zondag.
Deze vrouwelijke namen hoorden in het matriarchaat waarin de kosmische krachten als vrouwengestalten werden voorgesteld.
Wanneer het patriarchaat er is, ziet Uyldert de namen vader, zoon en heilige geest en in onze tijd van abstracties: mythos, logos en eros.
De drie schikgodinnen zijn spinsters, ze hebben de levensdraden vast: Oerd spint ze, Werdandi verstrengelt ze en Skuld knipt ze bij het sterven door.
In Prediker 12, vers 6 is sprake van ‘het zilveren koord’. Dat is volgens Uyldert de etherische verbindingsdraad die de ziel met het stoffelijk lichaam verbindt. Over die verbinding komen we bij Steiner vele opmerkingen tegen.
Oerd, de maanvrouw, is volgens Uyldert ook Vrouw Luna of Anne. Deze gestalte van de maankracht bouwt voor de uit de hemelse sferen komende mensenziel in negen maanden het stoffelijke lichaam op.
Er bestaan oude versjes waarin Anne in een blauwe mantel door het land van wind, zon en maan gaat om de ongeboren ziel door de drie aardesferen naar de aarde te brengen.
Uit de sfeer van de zon, de geest, gaat de ziel door de mentale sfeer ‘van de wind’ naar de maansfeer. De maan is de laatste fase vóór de aarde. En daarmee de aarde de eerste na de maan.
Uyldert brengt de uitdrukking ‘kom je van de maan’ – gezegd tegen iemand die nog niet veel schijnt te weten – i.v.m. dit pas geboren zijn op aarde. En ‘dat is naar de maan’ als iets zijn aardse bestaan beëindigt.
Anne met de blauwe mantel zou – wij kennen op de vrijeschool de Maria uit het Kerstspel met de blauwe mantel – de maan-vrouw zijn, maar dan verchristelijkt als Maria. Wanneer we de Madonna van Raphael zien (onbewerkt) met de menigte kindergezichtjes ‘engelenkopjes’ , die vaag om haar heen zijn, wordt gezegd dat dit de ongeboren zielen zijn die zij naar de aarde begeleidt.
Het wapperende kleed zou in dit rijmpje bedoeld worden:
Een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven
Anne met de lappen kwam mij tegen,
op het glazen bruggetje!
en
Anne met de lappen had een kind,
dat was geboren midden in de wind!
In het Orderbos bij Soeren zou een zuil hebben gestaan, een Irminsul, die voor Anne of Oerd was opgericht. Daarover is niet meteen iets te vinden.
Van d etherische levensband weet Uyldert te vertellen dat deze als levensdraad of bindband voorkomt in een Duits volksliedje, ook wel wiegenband genoemd:
Uf em Berge, da geht der Wind,
da wiegt die Maria ihr Kind –
sie wiegt es mit ihrer schneeweiszen Hand,
sie hat auch dazu kein Wiegenband –
schum, schei – schum, schei.
Ikke Brikke von Engel-Land,
bring mir doch e sidne Band!
In sommige streken van Midden-Europa zou het ‘bindband’ nog voor de christelijke doop door gasten bij het doopfeest in de luier van het kind zijn gestopt.
Bij de Germanen zouden de ouders het bindband in aanraking brengen met aarde en water. De vader legde het kind dan even op de aarde: het werd aanbevolen aan de aarde-moeder Irtha, later Hertha.
Ook Hertha wordt door Steiner in een bepaald verband genoemd, dat hier na te lezen is: GA 343/543 (niet vertaald).
De Edda verhaalt dat de normen de plaats waar een kind zou wonen, leven en sterven, vóór de geboorte werd afgebakend met de gouden levensdraad.
Uyldert ziet in de gouden ketenen die ingegraven waren rond grafheuvels daar de stoffelijke uitwerking van. De kracht van de zon, in het goud aanwezig, weerde onheil af.
Daarop zou ook het touw duiden dat op plechtige of feestelijke dagen om een hoeve werd gespannen.
Het kind krijgt meteen zijn aardse naam terwijl het met water en of aarde wordt gedoopt. Niet zijn hemelse, zodat Skuld, de doods-Norne, het kind niet kan terugroepen door zijn hemelse naam.
Dat zou terug te vinden zijn in het spel van Anneke-Tanneke-Toverheks: de strijd tussen Anne en Holda (Oerd en Skuld) om de ziel. De monnik die de aardse wereld vaarwel zegt, als de kloosterdeur zich achter hem sluit, neemt zijn hemelse naam weer terug!
Uyldert die ook een boek schreef over de wijsheid van de sprookjes, brengt het bindband ook in verband met sprookjes en versjes.
Het zou de gouden kousenband zijn die Zusje in het sprookje om de hals van het hertje bindt, haar betoverde Broertje (Zie Broertje en Zusje)
Dan ziet Uyldert de zwaan bij wie een halsketting moet worden omgehangen. Dit symbool voor de ziel kan zo de menselijke gestalte weer terugkrijgen.
Dan wijst zij op het verhaal van Helias, de ridder met de zwaan, op Lohengrin.
Beatrijs, de gemalin van koning Oriant, krijgt zeven kinderen, zes zonen en een dochter, met zilveren kettinkjes om. Haar boze schoonmoeder Matabrune laat de kinderen naar ’t bos ontvoeren om hen daar te doen doden. Zij worden echter gered en worden door een kluizenaar opgevoed. (Zij ontkomen aan de dood in het materialisme.) Als hun schuilplaats later ontdekt wordt, zendt Matabrune krijgslieden, om hen alsnog te doden, maar deze nemen hen alleen de kettinkjes af, waarop zij in zwanen veranderen. De ziel wordt dus niet, maar het lichaam wél gedood: het bindband wordt losgemaakt, het zilveren koord verbroken! – Als Matabrune verslagen is, keren de zwanen in de slotgracht terug, de kettinkjes worden hun omgehangen, en ziet: zij hernemen hun menselijke gedaante!
Ook Steiner besteedt aandacht aan ‘de zwaan’, tevens aan Lohengrin, o.a. in GA 92/196 en meer (niet vertaald)
Zij ziet de zwaan als het beeld van de ziel op de oeleborden van oude boerderijen en op de torens der lutherse kerken,
en wijst op de verhalen van de zwanenjonkvrouwen, ‘die in het Zwanenmeer kwamen baden, en daartoe het zwanenkleed aflegden (het zwanenwater als het vruchtwater). Nam een mens dit kleed weg, dan moesten de jonkvrouwen wel op de aarde blijven en gedroegen zich als gewone mensen en goede echtgenoten. Vonden zij echter op een dag het zwanenkleed terug in een kast, dan wiekten zij weg, voorgoed.
Het is de mens op aarde niet toegestaan, zijn zwanenkleed voortijdig uit de kast te nemen – ons huwelijk met Irtha moet ten einde toe volbracht zijn!
Dan, in weer een andere versie, draagt de witte zwaan ons terug naar Engel-land, dat al die tijd voor ons was gesloten.’
Verder wijst Uyldert ook hier op de sprookjes: van Grimm ‘De zes zwanen’ en van Andersen’s Eliza en de elf zwanen; hier worden de broers in zwanen veranderd, en kunnen alleen door hun zuster, op raad van een oud vrouwtje (Oerd, Anneke-Tanneke) uit de betovering worden verlost, als zij zwijgend hemden van brandnetels voor hen maakt. Die hemden zijn het lichaam, het levens-hemd dat zij weeft als Oerd’s dienares, als de m o e d e r.
De zwaan of eend als geleidevogel, als een gedaante van Oerd zelf, vinden wij weer in de eend van St. Lucia, in Lohengrin’s zwaan, die af en toe met engel wordt aangesproken, en als gedaante van alle drie de Nornen in het kinderversje van: Gontje, Bontje en Klisklasklepelklontje. Toen de mensen hun helderziendheid voor etherische gestalten verloren, kwam de witte vogel er voor in de plaats. Zo veranderde Oerd in Maria én in de ooievaar, die de kindertjes, uit het water, op aarde brengt!’
In het verhaal van De zes zwanen zit het meisje boven in een boom te spinnen (aan de levensdraden) en als de jagers des konings haar roepen om beneden te komen, werpt zij eerst haar gouden halsketting, dan haar gordel en vervolgens haar kousenband naar beneden – alle drie symbolen van het bindband!
In het sprookje van Repelsteeltje geeft het meisje de kabouter die haar een dienst bewijst, eerst haar halsketting en dan haar ring, d.i. eerst de verbinding van lichaam en ziel, en dan ook nog die van ziel en geest! Het gevolg is dan ook, dat zij haar eerstgeboren kind niet mag behouden. Want zij is haar aardse taak ontvlucht door het ontbinden van het bindband! Niet tevreden met haar bestaan als dochter van een molenaar (die het rad van het aardse leven: de horoscoop, laat draaien), wilde zij de koning (de geest) huwen, om nooit meer te hoeven spinnen . . . even lui als het meisje, dat zélf haar levensdraad brak en in de put van de onderwereld sprong om bij Vrouw Holle (Holda, Skoeld) te komen, en ook daar de rijpe appels niet van de boom wou schudden: haar karma niet aanvaarden! —
Het is interessant om de opvattingen van Uyldert te vergelijken met die van Lenz, die meer die beelden vanuit antroposofische gezichtspunten probeert de duiden. Vrouw Holle.
‘Hoevele zwanenmensen zijn er niet onder ons, bij wie het bindband niet stevig vastgebonden is aan de aardse zijde, die enkel vliegen willen in theorieën, maar niet scheppen en bouwen op aarde, met moeite en pijn!’
Zoals al opgemerkt: hoe komt Uyldert aan haar wijsheid. Ze gebruikt vele beelden om te duiden.
Fascinerend aan de ene kant, maar raadselachtig aan de andere. Waar vinden wij nog ‘vaste voet’.
De mensen zijn, volgens haar, ‘als Tijl Uilenspiegel, dansend op het koord! Tijl was de zoon van Klaas en Anna. Klaas of Kunne Klaas rijdt door de lucht, hij heette daarvóór Wodan of Odin (Mercurius), de god van het bewustzijn, de spraak en de taal. Klaas en Tijl werden later Sinterklaas en Piet, altijd, door alle eeuwen, de Vader en de Zoon, de hemelgod en zijn afgezant op aarde. Tijl danst hoog in de lucht, wil niet incarneren – maar Anne breekt het koord, zodat Tijl in het (vrucht)water, in de sfeer der ziel, valt, waarna hij op de vaste wal (van de materie) klautert om toch op aarde te leven.’
Uyldert ziet in de fee die Doornroosje voorspelde, dat zij op haar veertiende jaar zou sterven, Holda of Skuld die de levensdraad bij de dood verbreekt die bij de geboorte door Anne of Oerd wordt vastgesnoerd. ‘Op die dag ontmoet het meisje haar in haar torenkamertje, waar zij zit te spinnen aan de levensdraad — de prinses wil ook spinnen, maar breekt zelf de draad, en alles in het paleis van het lichaam valt in slaap.’
In de Germaanse verhalen is er sprake van een brug, de brug Bifrost. ‘De regenboogbrug die volgens Steiner op de verbinding mens-goden duidt (GA 92/121 (niet vertaald).
Voor Uyldert is die brug het bindband ‘dat aan de aardse zijde heeft losgelaten, maar aan de hemelse zijde nog vastzit, vormt de brug, waarlangs de ziel opwaarts snelt uit het lichaam. Het is de brug over de stroom der vergetelheid, de Styx, het water waar Hans en Grietje overheen werden gedragen door de geleidende eend. Het is de bifrost of Kinvadbrug, die over de afgronden der hel voert ten hemel – smal en scherp als het lemmet van een mes, dun als een haar.’
Het is de Sirath-brug der Mohammedanen, het glazen bruggetje van Anne, die het in andere richting overschrijdt, ’the Brig o’Dread, no broder than a thread’.
Wanneer Steiner over het sterven van de mens spreekt en wat daarna gebeurt, is een van aspecten dat het etherlijf na drie dagen zich heeft losgemaakt van het fysieke lichaam. De ziel moet nu eerst gelouterd worden, wat hij voor de meeste mensen als een ‘pijnlijk’ proces beschrijft. Niet voor niets geassocieerd met ‘brandend’, dus ‘hel’ en ‘vagevuur’. Om zich daarna verder te ontwikkelen.
Uyldert zegt ‘dat de afgestorvene de vierde dag na het overlijden als het bindband geheel los gemaakt is van het lichaam, een jonkvrouw ontmoet, stralend schoon óf afzichtelijk lelijk, die de gestalte is van de eigen ziel, gedurende het leven op aarde opgebouwd uit gevoelens en gedachten.
Skoeld die de zielen van de gestorvenen ontvangt, draagt de namen Holle, Holda, Hel, Berchta, Lucia of Geertruid en zij verschijnt of als een lelijke oude vrouw, of als een liefelijke engelgestalte!
Vrouw Holle zien we in het sprookje op de liefelijke hemelweide bij de gouden bron, de appelboom en de oven, waar de meisjes komen via de donkere put van de dood, waarin het meisje de spoel van haar levensdraad vallen liet. . .
Dat laat zich vergelijken met de drie Nornen die aan de voet van de Yggdrasil wonen, als vrouwen bij een put.
Sterven, of zoals ook wel gezegd wordt ‘door de poort van de dood gaan’, de (doods)rivier oversteken, de Styx, betekent vanuit de antroposofie gezien, dat je geestelijk verandert, een soort metamorfose van je bewustzijn – het vorige vergeet je, de herinnering aan het aardse verlies je. Daar word je omgeven door de geestelijke wereld en de geestelijke wezens.
Zou er een samenhang bestaan met wat Uyldert zegt over ‘de ontmoeting aan de overzijde met de jonkvrouw van de ziel?
Zij ziet in dit oude reidansje een naspel van dit drama:
Ik liep laatst op een bruggetje
en ik werd zo nat –
en ik had nog wat vergeten
maar ik wist niet wat!
Schone jonkvrouw, dans met mij!
Laat ons samen vrolijk zijn!
Laat ons samen dansen in de groene wei!
Er is meer geschreven over de Nornen en ook daar komen de namen Ambet, Wilbet en Borbet voor.
Uyldert besluit: ‘Ze staan als ’de drie heilige jonkvrouwen’ in steen uitgehouwen in menig middeleeuws kerkportaal. Toen de beelden (archetypen) van die wezenlijke krachten, die ons leven beheersen, vervaagden, werden zij met de mythe en ten slotte met de historie vermengd. Skoeld werd als Borbet en Brecht, ten slotte met Bertha met de Grote Voet: de moeder van Karel de Grote, vereenzelvigd. Deze Bertha had werkelijk een grote spreidvoet, terwijl de mythische Brecht het doodsteken: de vertikaal die zich van onderen in drieën vertakt (het omgekeerde van Anne’s geboorte-teken!) bij zich heeft, dat op een ganzevoet lijkt! Maar zij leeft voort in oude gebruiken, zoals Lucia, het meisje met de kaarsenkroon op het hoofd, dat u in Scandinavië op 13 december (vroeger op oudejaarsdag) uw ontbijt van oudejaarsbrood op bed brengt, om het sterven van de jaargod te vieren.
Zij is ook Magoggeltje, het kreupele oude vrouwtje, dat met een mandje met hemelse rozen op aarde komt, om telkens één kind uit de rij mee te lokken naar de hemelse weide! Als Moeder de Gans verschijnt ze, en als Lucia met de eend.’
Gelukkig heb je al die kennis niet nodig om met kinderen de kringspelletjes te spelen, te dansen en te zingen.
Dat er zoveel achter schuil kan gaan, ‘bewijzen’ in zekere zin de vele pogingen die er worden ondernomen om ze te verklaren.
.
Ritme, waaronder ritmen in de natuur: alle artikelen
Spel: alle artikelen
Peuters/kleuters: alle artikelen
Vrijeschool in beeld: kleuters: alle beelden
.
3301-3107
.
.
.
.
VRIJESCHOOL 