.
Ik denk dat dit artikel meer dan veertig jaar geleden geschreven is. De inhoud echter, is onveranderd nu ook nog actueel.
Het stamt in ieder geval uit een tijd dat alle 11-klasleerlingen in het hoofdonderwijs deze periode kregen.
De hoofdzaak was een fenomenologische benadering van de verschijnselen om vandaaruit als jong mens je plaats in de wereld van de verschijnselen te leren begrijpen. M.a.w.: de rode draad door het vrijeschoolonderwijs: leerstof is ontwikkelingsstof.
.
E. de Groot-Klomp, vrijeschool Den Haag, nadere gegevens ontbreken.
.
SCHEIKUNDE IN DE ELFDE KLAS
.
Wij gaan kijken naar die elementen die de mens in grotere hoeveelheden gebruikt om zijn lichaam op te bouwen en proberen het wezen van deze stoffen te begrijpen uit hun verschijningsvorm in de wereld en hun gedrag bij chemische proeven. Hieruit leiden wij dan ook hun toepassingen af en hun betekenis voor de mens. Ik noem maar enkele punten:
Enkele weken kunnen wij zonder voedsel, een paar dagen zonder water, maar slechts enkele minuten zonder zuurstof. Zuurstof is het element dat direct met ons leven verbonden is. Bijna alle levende wezens hebben zuurstof nodig en ademen koolzuurgas uit. Ook bij alle verbrandingsprocessen gebruiken wij zuurstof en produceren wij koolzuurgas. Gelukkig is er een proces dat maakt dat wij steeds nieuwe zuurstof krijgen en niet omkomen in het koolzuurgas: Als de zon zijn warme licht naar de plant toestraalt, vormen de groene delen van de plant uit het koolzuurgas in de lucht en het water dat hij met zijn wortels opneemt, voor de mens verse zuurstof. Wij geven de plant koolzuurgas, de plant geeft ons zuurstof. Welke elementen spelen hierbij nu een rol? Wat zijn zuurstof, waterstof, koolstof en magnesium.
Wij pakken een stuk diepzwarte houtskool. Met water, met zuren, met basen, met lucht doet dit niets. Een inactieve stof. De gordijnen gaan dicht en wij maken een houtskoolhoopje op de tafel, we blazen extra zuurstof aan en steken de kooltjes aan. Dat is een prachtig gezicht! Eerst begint het kooltje rood te gloeien, dan geel, dan fel wit. Dat felle licht is verblindend, doet ons denken aan de zonnekrachten, die het hout gevormd hebben. Plotseling schieten roodgele vonken naar alle kanten. Een fijne proef! Grijze as blijft over en in de lucht is volop koolzuurgas ontstaan (dit tonen wij even aan met kalkwater).
De zuurstof heeft de inactieve koolstof wakker gemaakt; met koolzuurgas kun je van alles gaan doen. Zuurstof hoort bij het leven, activeert andere elementen, maakt in het algemeen een andere stof beter oplosbaar en minder giftig.
Nu kijken wij waar zuurstof voorkomt: vrij in de lucht en in verbinding met andere elementen in het water, in alle levende wezens en in de aardkorst. We begrijpen makkelijk dat we technisch zuurstof kunnen krijgen uit de lucht en uit het water.
Hoe zou een mens zijn die zich helemaal gedraagt als zuurstof? Een ideale leraar die steeds probeert in de ander zijn ware wezen tot ontplooiing te brengen.
En de koolstof, was dat misschien de steen der wijzen? Als koolzuurgas is het de bron van alle leven en geeft de plant zijn vorm en stevigheid. Maar de zwarte kool was ook altijd het symbool van de dood (Weet u wel, die zeeroversvlag?).
Wij vergelijken grafiet (chemisch = koolstof = C) en diamant (chemisch = koolstof = C). Dat is toch een wonder! Eén element als grafiet; een zeer zachte vormverliezer, pikzwart, alle licht absorberend, de elektriciteit geleidend; en als diamant: keihard, zijn vorm behoudend, licht doorlatend of in kleurenspel terugkaatsend, de elektriciteit niet geleidend.
Nu kijken wij naar het waterstofgas. Eerst blazen we uit de cilinder grote bellen in een teil met zeepsop. Direct stijgen ze op naar het plafond. Even een kaars op een stok bij de bellen in de teil. Een enorme knal en vlam!
Dan nemen we kleine ballonnetjes en blazen ze op met waterstofgas, weer de kaars erbij, steeds weer die afschuwelijke knallen! Alleen de jongens vinden dit echt leuk. Maar nu gaan we naar buiten en laten een tros ballonnen los, langzaam stijgen ze steeds hoger met de wind mee, over de duinen naar zee. Ja, dit is wel de meest wezenlijke eigenschap van waterstof, het is het “gassigste” gas wat bestaat. Vrij algemeen is een stof in verbinding met waterstof vluchtiger dan hij als element was. Ook na het sterven verlaten veel vluchtige waterstofverbindingen het aardse lichaam en stijgen mee omhoog.
Wat zou ons lichaam zijn zonder zuurstof en waterstof?
Een stuk vormeloze kool of op zijn best een keiharde diamant. Hoe zou een mens zijn helemaal als waterstof? Misschien een idealist in een materialistische wereld of soms ook een “zweverd” die niet met zijn voeten op aarde wil staan?
Nu nog het magnesium: wij nemen een stukje magnesiumlint met de tang, steken het aan en kijken met onze ogen bijna dicht door onze oogharen naar het felle witte licht van de brandende magnesium. Een verblindende kunstzon!
Zonder hulp van dit zonne-element straalt onze echte zon vergeefs want magnesium zit in de groene blad kleurstof (= chlorofyl) van de plant. Als dit er niet is kan de koolzuurassimilatie niet plaatsvinden en krijgen wij geen zuurstof. Als een wonder grijpt dit alles in elkaar.
Wie vervoert in ons lichaam de zuurstof? De rode bloedkleurstof (= hemoglobine).
Als wij nu de ingewikkelde formule van chlorofyl in structuur schrijven beslaat hij een hele bladzijde en in het midden staat het magnesium. Bijna helemaal dezelfde formule heeft hemoglobine, alleen staat hier in het midden het ijzer.
Zo proberen wij van 12 elementen te begrijpen wat hun betekenis is voor mens en wereld.
.
Scheikunde: alle artikelen
11e klas: alle artikelen
Menskunde en pedagogie: alle artikelen
Algemene menskunde: alle artikelen
.
2737
.
VRIJESCHOOL 