.
In de kleuterklas en de 1e klas van de vrijeschool worden sprookjes verteld. Die werden en worden op allerlei manieren verklaard, uitgelegd.
Ook door de achtergronden van de vrijeschoolpedagogie, het antroposofische mensbeeld, is er een bepaalde taal te lezen tussen de regels van het sprookje.
De beeldentaal.
Om het sprookje te vertellen, is het niet nodig dat je die beeldinhoud kent, maar het kan wel helpen je een stemming mee te geven in wát je nu eigenlijk vertelt. Het gaat om een gevoelsmatige verbinding, niet om een intellectueel uit elkaar rafelen.
Overbodig te zeggen dat ‘de uitleg’ nooit voor de kinderen bedoeld is!
Friedel Lenz heeft met die achtergronden verschillende sprookjes van Grimm gelezen en haar opvattingen zijn weergegeven in haar boek ‘Die Bildsprache der Märchen‘.
De woorden van Friedel Lenz worden hier niet letterlijk vertaald weergegeven, meer de strekking daarvan, die ik met eigen gezichtspunten heb aangevuld.
.
DE BEELDENTAAL VAN DE SPROOKJES
.
Friedel Lenz, Die Bildsprache der Märchen
.
DE ZOETE PAP
.
Pap, brij, was toch wel een van de eerste gekookte voedingsmiddelen van de mens en wat absoluut bij dit voedsel hoorde was natuurlijk de pappot, de brijpot.
In oude (scheppings)verhalen is soms sprake van een ‘hemelse brijpot’ (zon en maan), want die be -vat-te de macrokosmische krachten. Zon en maan als een pot waaruit aan de aardse mens kosmisch voedsel geschonken wordt. Dit voedsel kan je ‘vat-ten en be-vat-ten’, het Duitse ‘fassen’ en ‘er-fassen’, beetpakken en begrijpen. Beetpakken, aangrijpen wijst dan meer op het fysieke, stoffelijke; vatten, bevatten, begrijpen op de geestelijke tegenhanger: iets met je verstand ‘grijpen’ = be-grijpen. Vooral de zon – het zonlicht – hoort bij de wakkere mens; de maan werkt door in de levensritmen van groei en voortplanting.
De vroegere mens, met andere bewustzijnskwaliteiten, beleefde deze krachten meer met een helderziend voelen en waarnemen, daarmee naar geest en ziel zich voedend.
In de loop van de tijd veranderde dit bewustzijn en zon en maan werden ‘gewone’ hemellichamen, uiterlijk bezien stoffelijke voorwerpen. Het gevoel van ‘een kosmisch vat met kracht’ ging verloren.
De ziel ontving het niet meer en werd ‘arm’.
Toch blijft de mens een microkosmos in de macrokosmos, in zijn kleine wereld vind je een weerspiegeling van de grote.
De grote brijketel is er nog, maar de mens moet die zelf weer leren vinden om er geestelijk voedsel uit te halen.
Het sprookje vertelt het zo:
Er was eens een arm, vroom meisje dat met haar moeder alleen woonde en zij hadden niets meer te eten. Toen liep het kind het bos in en daar kwam zij een oude vrouw tegen die haar verdriet al kende en haar een potje gaf waartegen zij moest zeggen: ‘Potje kook’, en dan kookte het lekkere zoete gierstepap, en als zij zei: ‘Potje, stop’, dan hield het weer op met koken. Het meisje bracht de pot naar haar moeder toe en nu leden ze geen armoe en geen honger meer, maar aten zoete pap zo vaak zij maar wilden.
In de ziel – de ‘huishouding’ heerst armoede. Het oude, het overgeleverde en behoudzuchtige (de moeder) heeft honger en ook het kind – het jonge, het vooruitstrevende (de dochter) lijdt. Maar zij gaat op zoek, op pad. Ze is vroom en goed en dit zou haar kunnen helpen. Als je op pad gaat, kan het goede in je ziel voor een keerpunt zorgen.
Nu komt zij in het bos. Het bos of het woud is in het sprookje vaak het beeld voor de vele groeikrachten in de natuur, voor het vegetatieve leven; vol levenskracht die ook woekeren kan. Het bos zorgt diwijls voor ‘verrassingen’. Dit sprookje wijst daarop. Iets wat al lang vergeten was, waar nog wel een sluimerend gevoel voor bestond, wordt nu opnieuw tot leven gewekt: de oude vrouw helpt het meisje door haar op de magische kracht van het woord te wijzen, op de wil die in het woord leeft: dat zal het voedsel zijn dat nodig is. Het kind krijgt weer een pot, Duits een ‘Ge-fass’! en daaruit zal weer kosmisch voedsel stromen. Naar believen kan ze er gebruik van maken.
Op een keer was het meisje uitgegaan; toen sprak de moeder: ‘Potje kook’, en meteen kookt het en zij eet ervan tot zij genoeg heeft. Daarna wil zij dat het potje weer ophoudt met koken, maar zij weet het woord niet. En dus kookt het verder en de pap loopt al over de rand en kookt maar door, de keuken en het hele huis vol, en dan het tweede huis en daarna de straat op als wilde de pap de hele wereld verzadigen en er heerst de grootste nood en geen mens weet raad. Eindelijk, als er nog maar één huis over is, komt het kind thuis en zegt alleen maar: ‘Potje stop’, en daar stopt het en houdt op met koken; en wie weer naar de stad toe wilde moest zich door de pap heen eten.
Het sprookje laat nu zien dat het zielenleven van het jonge meisje dat ‘op weg is gegaan’ en ‘in het bos is geweest’ een ontwikkeling heeft doorgemaakt, maar dat de moeder in haar ontwikkeling is blijven stilstaan. Die kan wel iets in beweging brengen, maar ze heeft het overzicht niet en kan het niet beheersen; de mateloosheid zegeviert.
Dit sprookje wordt, volgens Lenz, bijna altijd verkeerd verteld, namelijk zo dat het kind de brijpot aan de kook gebracht zou hebben en dan de juiste woorden zou zijn vergeten. Maar het omgekeerde is het geval.
Het is een klein sprookje, het ziet er op het eerste gezicht bijna nietszeggend uit. Maar het is wel een loflied op het kind in de mens. Kunnen wij iets tegen onze kinderen zeggen dat troostrijker is? Kunnen wij meer zekerheid geven dat er altijd voedsel voor de ziel is als deze het zuivere van het kind heeft en ‘vroom’ is, dan door dit eenvoudige beeld?
Natuurlijk moet je de beeldtaal van het sprookje nooit aan het kind uitleggen: de beelden moeten tegen het kind hun eigen taal spreken. Als het kind die eenvoudigweg in zijn ziel opneemt, zullen ze net zo voedend werken als de zoete pap in dit sprookje.
.
Sprookjes – alle artikelen
Vertelstof – alle artikelen
1e klas – alle artikelen
Vrijeschool in beeld: 1e klas – sprookjes
.
2307
.
VRIJESCHOOL 