.
Op vrijescholen wordt veel gezongen.
Als je deze website bekijkt ‘vrijeschoolliederen‘ zie je een enorm aantal liedjes, ook in andere talen.
Als leerkracht lukt de uitspraak van Engels, Duits, Frans meestal nog wel, maar andere talen leveren vaak problemen op.
Ik vond nog een aantal artikelen met aanwijzingen voor uitspraak in een bulletin van een instelling voor koorzang.
.
Arnoud van den Eerenbeemt, exacte bron en datum onbekend
.
noors
(1958) is in 1985 afgestudeerd in de Scandinavische taal- en letterkunde aan de Rijksuniversiteit Utrecht, met als hoofdvak Noors en als bijvakken Frans, Russisch, musicologie en vertaalwetenschap. Hij zingt sinds 1979 als amateur in diverse koren, aanvankelijk als tenor en sinds 1993 als altus. Hij is werkzaam bij een wetenschappelijke uitgeverij als medisch lexicograaf.
De Scandinavische talen: familie van ons Nederlands
Het Noors, Zweeds en Deens, de continentale noordse talen, zijn nabije familie van het Nederlands. Veel woorden in deze talen zijn voor ons eenvoudig te herkennen: Noors vi synger firestemmig kormusikk, Zweeds vi sjungar fyrstämmig kormusik, Deens vi synger firstemmigt!
Noren, Zweden en Denen begrijpen elkaars schrift of spraak door de nauwe taalverwantschap dan ook redelijk. De drie talen gebruiken de letter å voor de klank ‘oo’ of ‘ò’. Het Noors en Deens kennen verder de æ voor de klank ‘è’ en de ø voor de klank ‘eu’ of ’ù’. Het Zweeds gebruikt hiervoor respectievelijk de letters ä en ö; het is uitsluitend door de letter ä van het Deens en Noors te onderscheiden. Kenmerkend voor de noordse talen is het aangehechte lidwoord: en stol = een stoel, stolen = de stoel, stoler = stoelen, stolene = de stoelen. Het Zweeds en Noors klinken in Nederlandse oren zangerig en soms wat ‘vragend’ doordat een beklemtoonde lettergreep lager wordt uitgesproken en niet hoger; zoals in het Nederlands.
Een Noorse standaardtaal bestaat niet
Noorwegen kent een ingewikkelde taalsituatie, die in dit artikel omwille van de beknoptheid vereenvoudigd wordt weergegeven. Strikt genomen bestaat ‘het Noors’ niet, waardoor voor de uitspraak van het Noors geen eenvoudige richtlijnen te geven zijn. Noorwegen is door de eeuwen heen lange tijd vanuit Denemarken bestuurd. De oorspronkelijke Noorse taal, voortgekomen uit het Oud-Noors (Norrøn), heeft hierdoor tot ver in de twintigste eeuw een sterke invloed van het Deens ondergaan. Dit was vooral het geval in de taal van de gegoede burgerij, waartoe componisten en tekstdichters veelal behoorden. In hun scheppingen bedienden velen onder hen zich traditiegetrouw van een sterk verdeenst Noors, later als het riksmål aangeduid. Naarmate Noorwegen een onafhankelijkere koers ging varen, nam de invloed van het Deens op het Noors af. Inmiddels is het riksmål nog maar bij een klein, vergrijzend deel van de Noorse bevolking in gebruik. Het Noors van de ‘gewone’ Noor in de stad heeft zich in de loop van de vorige eeuw ontwikkeld tot het bokmål, de variant van het Noors die nu door circa 60 procent van de bevolking wordt gesproken en die nog wel de nodige kenmerken van het Deens heeft behouden. Buiten de verstedelijkte gebieden, zoals in het fjordengebied en in noordelijk Noorwegen, is het Noors in zijn meest oorspronkelijke vorm bewaard gebleven. De verzameling van alle dialecten in deze gebieden duidt men aan met ‘nynorsk’, de spreek- en schrijftaal van pakweg vier van de tien Noren. Bokmål en nynorsk vormen de twee officiële talen van Noorwegen. Het Samisch, de taal van de Samen ofwel Lappen en van geheel andersoortige herkomst, wordt in het noorden van Noorwegen gesproken en is van geen belang voor de Noorse kunstmuziek.
Het is niet alles Noors wat er klinkt
Veel (vooral oudere romantische) Noorse koorwerken verklanken teksten van Noorse dichters en schrijvers die zich van verdeenst Noors bedienden, zoals Henrik Ibsen en Bjørnstjerne Bjørnson. Psalmen en andere bijbelteksten werden gewoonlijk ook in deze archaïsche taalvariant gelezen en dus ook daarin getoonzet. Teksten van Deense dichters waren voor veel Noren goed te begrijpen en konden dus ongewijzigd in Noorse vocale werken worden overgenomen. Dit alles heeft voor Nederlanders tot gevolg dat zij voor de bepaling van de juiste uitspraak moeten vaststellen of de te zingen tekst in het Deens/verdeenst Noors, bokmål of nynorsk is geschreven. Het volgende, voor dit artikel opgestelde overzicht toont veelgebruikte woorden die uitsluitend in de genoemde taalvariant voorkomen en biedt zo enig houvast bij de determinatie.
Een Noors vocaal werk met Deense of verdeenst Noorse tekst wordt echter niet altijd met de bijbehorende uitspraak uitgevoerd. Net als veel Noorse zangers kunnen Nederlanders overwegen het Deense schriftbeeld niet als Deens uit te spreken, maar de Noorse klankregels erop toe te passen. Een voorbeeld: het bekende lied ‘Jeg elsker Dig’ van Edvard Grieg is geschreven op tekst van de Deense schrijver H.C. Andersen. Sommige Noorse sopranen vernoorsen de Deense tekst ervan en spreken de woorden
Een Noors vocaal werk met Deense of verdeenst Noorse tekst wordt echter niet altijd met de bijbehorende uitspraak uitgevoerd. Net als veel Noorse zangers kunnen Nederlanders overwegen het Deense schriftbeeld niet als Deens uit te spreken, maar de Noorse klankregels erop toe te passen. Een voorbeeld: het bekende lied ‘Jeg elsker Dig’ van Edvard Grieg is geschreven op tekst van de Deense schrijver H.C. Andersen. Sommige Noorse sopranen vernoorsen de Deense tekst ervan en spreken de woorden
Een Noors vocaal werk met Deense of verdeenst Noorse tekst wordt echter niet altijd met de bijbehorende uitspraak uitgevoerd. Net als veel Noorse zangers kunnen Nederlanders overwegen het Deense schriftbeeld niet als Deens uit te spreken, maar de Noorse klankregels erop toe te passen. Een voorbeeld: het bekende lied ‘Jeg elsker Dig’ van Edvard Grieg is geschreven op tekst van de Deense schrijver H.C. Andersen. Sommige Noorse sopranen vernoorsen de Deense tekst ervan en spreken de woorden kærlighed […] jeg elsker Dig op zijn Noors uit: ‘çèRlieheet… jij elskur dij’. Anderen zijn recht in de leer en verkiezen bij hetzelfde lied de Deense uitspraak: ‘khèrlieheew… jaai elskur daal’.
Taal determineren, dan uitspraak kiezen
Nederlanders die het Deens en Noors onvoldoende beheersen, weten echter niet wat het Noorse (uitspraak)equivalent van een Deens woord is. Zo komt het Deense gør (‘maakt, doet’, uitspraak: ‘geur’) overeen met het Noorse gjør (uitspraak: ‘jeur’). Ook een woord dat in beide talen hetzelfde wordt geschreven, kan in uitspraak verschillen, zoals meget (‘heel, zeer, erg’): Noors ‘meegut’, Deens ‘maajut’ of ‘mèjut’.
Nederlandse zangers en koordirigenten staan bij veel Noorse vocale werken dus voor een lastige taak. Ze moeten onderzoek naar de aard of herkomst van de te zingen tekst verrichten. Betreft het Deens of verdeenst Noors, dan bevinden ze zich tussen Scylla en Charybdis. Ze kunnen deze specifieke Noorse vocale muziek met een Deense uitspraak uitvoeren, wat inhoudt dat ze zich moet verdiepen in de uitspraak van twee Scandinavische talen die fonetisch sterk verschillen. Het alternatief is omzetting van de verdeenst Noorse tekst in hedendaags Noors en toepassing van de Noorse uitspraakregels daarop. Dat veronderstelt echter kennis van beide talen en maakt de bijstand van een ter zake kundige Noors sprekende persoon haast onvermijdelijk.
De kans dat men per vergissing Zweedse tekst voor Noors aanziet, is klein: zoals eerder in dit artikel is aangegeven, verraadt de aanwezigheid van één enkele ä in de tekst de Zweedse herkomst (de Zweedse ö wordt incidenteel tevens in oud Noors zetwerk gebruikt…).
De belangrijkste klankregels van het Noors
Een behandeling van de uitspraak van het Deens valt buiten het bestek van dit artikel. De navolgende klankregels zijn toe te passen op teksten in het bokmål en het nynorsk, tenzij anders is aangegeven. Verscheidene regels kennen helaas uitzonderingen, die hier niet alle kunnen worden vermeld.
Klinkers
Wie zekerheid wil over de uitspraak van een letter die meer mogelijkheden kent, zoals de e en o, kan niet om raadpleging van een woordenboek met uit-spraakvermelding of een deskundige heen. Bij ei, au en øy geeft de klank na het koppelteken in het bijzonder aan op welke klinker de tweeklank eindigt bij het zingen van een melisme, verscheidene tonen op één lettergreep.
=
Medeklinkers en halfvocalen
-De medeklinkers uit ons alfabet die in het navolgende overzicht ontbreken, worden in het Noors in principe hetzelfde uitgesproken als in het Nederlands.
– Bepaalde medeklinkers die in gesproken Noors veelal stom, niet-klinkend zijn, mogen in (langzaam) gezongen Noors wel zacht klinken. Zo kan de stomme finale -d in een nadrukkelijk Gud (‘God’) als stemhebbende eindmedeklinker zacht worden neergezet.
–Hoe langzamer een tekst wordt gezongen, des te minder gelden sommige van de ingewikkelde Noorse klankregels, zoals de medeklinkerassimilatie van rs tot sj en het ‘nat’ worden van de r. Zo klinkt på korset (‘aan het kruis’) in gesproken vorm als ‘poo kòsju’, maar in langzame zang als ‘poo kòr-su‘. Gezongen Noors kan hierdoor wel ‘droger’, minder smeuïg, gaan klinken dan gesproken Noors.
– Het Noors kent geen toonloze u (schwa) als zogeheten svarabhaktivocaal om de uitspraak van medeklinkerclusters te vergemakkelijken. Men zegt dus ‘melk’ (met een dunne I) en ‘sterk’ en niet ‘melluk’ of ‘sterruk’.
– De c, w en z komen alleen in enkele leenwoorden voor.
–
==
Uitspraakvoorbeelden
=
.
Muziek: alle artikelen
Menskunde en pedagogie: alle artikelen
Vrijeschool in beeld: alle beelden
.
2200
.
VRIJESCHOOL 