.
M.v.d.Made, nadere gegevens onbekend
.
Sterrenkunde in de 7e klas
Een vak waar we met verwachting naar hebben uitgezien, begon in een week met zeer bewolkte nachten!
Dat componeren van de 7e-klasleerstof in de gang van het jaar, luistert in principe naar dezelfde regels als in voorgaande jaren. In de koude periode zijn er vakken aan de orde die ons niet zo mee naar luiten nemen als in de zomer.
Vakken als rekenen, wiskunde etc. vinden i.h.a. plaats in december of januari, terwijl het voorjaar zich natuurlijk goed leent voor b.v. aardrijkskunde.
Maar voor sterrenkunde in de 7e is er iets meer nodig dan de innerlijke behoefte om zich met de grootse bewegingen van de sterrenhemel bezig te houden.
Willen we de weg leren kennen tussen de duizenden flonkerende hemellichamen dan is een aandachtig beschouwen van de hemel nodig. In december gaat de zon onder rond 17.00 uur; daarnaast is de kans op een schone (vries)hemel groot.
Het vak sterrenkunde plaatst de 7e-klasser – veelal tot zijn of haar eigen verbazing – midden in de ruimte. Oriëntatie in de ruimte is de eerste stap binnen dit onderwerp.
Hoe beleef ik de ruimte? Is de woonkamer, de klas of de gymzaal b.v. het uitgangspunt? Wat is dan de wereldruimte en hoe heb ik daar als mens deel aan?
Dit zijn intrigerende vragen, die in die eerste dagen aan de orde komen en ons zeer bezighouden.
We ontdekken dat we – voor het eerst – niet weer tegenóver het onderwerp van onze studie staan, zoals bij dierkunde en plantkunde wel het geval was. Maar nu staan we middenin het onderwerp; wij zelf zijn deel van het kosmische geheel en nemen vanaf onze planeet allerlei bewegingen waar van andere planeten en sterren.
We oefenen ons in het bepalen van de richting; ergens aan de hemel ligt de grens tussen de noordelijke en de zuidelijke sterrenhemel. Ergens is dat mysterieuze vaste punt, waarin de Poolster staat.
Een volgende beschouwing brengt brengt ons tot de vergelijking van de jaargetijden en jaarfeesten in bijvoorbeeld Nederland en Australië
Wat een eigenaardige ontdekking: de kinderen op de vrijeschool in Sydney zien straks ook het Kerstspel, maar wel hij een hartje-zomer-temperatuur van 33′ C!
Arme Gallus en Stiechel, die dan het gevecht om de “wollen wanten” moeten aangaan!
Dit vak vraagt een oriëntatie in ruimte, maar ook in de tijd van ons; iets dat zeker niet eenvoudig is.
Van een andere orde is het beseffen van de onzichtbare sterrenhemel; de eerste die straalt achter het blauwe van de daghemel, de tweede die zich ónder de horizon bevindt als het nacht is. (Dat het hier om hetzelfde gedeelte van de sterrenhemel gaat wordt later in de periode duidelijk.)
Zijn de dag en de nacht omkeerbaar? Is die tijd eigenlijk precies hetzelfde en is het enige verschil de aanwezigheid van het directe zonlicht? Of is er nog iets anders?
“De nacht brengt raad”, “Ik moet er nog eens een nachtje over slapen”, en andere uitdrukkingen brengen ons op het spoor van de mens zelf, die ’s nachts kennelijk anders is dan midden op de dag. Dat er sprake is van een ander bewustzijn wordt – hoewel anders verwoord – toch opgemerkt.
Een boeiend en veelomvattend vak, sterrenkunde.
Maar dan de stap naar de zichtbare sterrenhemel.
We hebben geleerd ons te oriënteren, weten dat de sterrenhemel draait, dat de sterren opgaan en ondergaan, volgens hun vaste banen. Wat zien we nu aan de hemel, gericht naar de Poolster? Als hulp zijn er de oude beeldrijke verhalen, zoals onze voorvaderen ze beleefd en uitgedrukt hebben:
De Grote Beer, waarvan wij hier in het lichte westen alleen maar het staartje zien (het steelpannetje) jaagt een Koningin achterna, die in haar doodsangst het water inloopt en daar met opgeheven armen staat, tot haar verlossing komt (Cassiopeia).
Haar man, de Koning (Boötes) jaagt weer achter de Beer aan, vergezeld van zijn twee jachthonden. In zijn hand heeft hij reeds de zweep. Naast zich houdt hij de Kroon met 7 fonkelende edelstenen.
Daar is het verhaal van de Draak, die uit nijd en afgunst sterren wilde roven, maar door een machtige engel bedwongen werd.
Deze sterren zijn alle gegroepeerd rond de Poolster. Zo leren we de Wagen, de Voerman, enz.
Vervolgens draaien we ons 180* om en staan met ons gezicht naar het zuiden.
Een totaal ander beleven!
Voor ons staat (begin december) Orion, die in het oosten opkomt en hoe verder hij in de avond en nacht gaat, des te stralender beheerst hij de hemel in het zuiden.
Een mooie sage vertelt hoe Orion koning aan de winterhemel geworden is en hoe hij deze plaats verdiend heeft:
Als herder was hij ongeschikt, ondanks zijn twee honden, als jager zocht een haas, door een vos achtervolgd, juist toevlucht hij hem, ten slotte wijst een duifje hem de weg naar een burcht waarin hij zwaard en helm vindt. Dan bevrijdt hij het land van een reus, die met zijn ijsadem de bron en de stroom verstoppen wil, zodat de wonderbare roos niet bloeien kon. In een gevecht van 100 nachten wint Orion met behulp van zijn honden die bijten; zijn haas, die de grond onder de voeten van de reus weggraaft; en zijn duif, die Orion met druppels water uit de bron bespat en verkwikt.
Orion krijgt als dank een gouden gordel, met edelstenen bezet, met drie grote diamanten.
Als eeuwig aandenken staat Orion nu aan de hemel.
Om middernacht in de Heilige nacht staat hij het hoogst, precies in het zuiden, tegenover de Draak.
Men ziet de drie diamanten, zijn zwaard. Aan zijn rechtervoet begint de bron en de stroom Eridanus. Aan zijn voeten hurkt de Haas; dicht bij de horizon zit de schuwe duif. De Grote en de Kleine Hond aan de linkerkant. De grote hond is zeer duidelijk, want de helderste en flonkerende ster van deze groep heet Sirius.
Tot slot van de periode spreken we over de planeten, die ieder hun eigen baan beschrijven, met eigen omlooptijd om de zon, die kan verschillen van enkele maanden tot tientallen jaren! (Mercurius: 3 mnd.; Venus: 7½ mnd.; Aarde: 1 jaar; Saturnus: 29½ jaar.)
Ik hoop een indruk te hebben gegeven van een intrigerende periode, waarna de kinderen, zelf onder de nachtelijke hemel staand, met verwondering omhoog zien en hun weg in de sterren kunnen vinden.
.
Sterrenkunde: alle artikelen
7e klas: alle artikelen
VRIJESCHOOL in beeld: 7e klas
.
2452
.
.
VRIJESCHOOL 