VRIJESCHOOL – Star Wars

.

.
Hoezo – vrijeschool en Star Wars…..?

Zoals bekend krijgen de vrijeschoolkinderen gedurende hun schooltijd veel (‘klassieke’) verhalen te horen:
sprookjes, fabels en legenden, verhalen uit het Oude Testament, Germaanse, Griekse en Romeinse mythologie overgaand in geschiedenis; verhalen over ontdekkingsreizigers en biografieën.
Vooral in de sprookjes tot de mythologieën hebben we te maken met ‘beelden’. Dat zijn niet alleen maar ‘leuke fantasie-verhalen – maar die staan ergens voor. Voorbeelden op deze blog o.a. bij sprookjes 

De ‘honger’ naar beelden is enorm, van klein naar groot, van jong tot oud.

Het hoeft ook niet te verbazen dat sommige vrijeschoolleerkrachten zich intensief met deze beelden bezighouden om hun achtergronden en betekenis te leren kennen. Dat gebeurde in het verleden al, maar ook in deze tijd.
Zo onderzocht leerkracht Frans Lutters de beelden in de immens populaire Harry Potter boeken en de antroposoof Lieven Debrouwere onderwierp de film ‘Basis Instinct‘ aan een onderzoek met verrassende uitkomsten.

Nu is er ook vanuit antroposofische gezichtspunten wat te melden over ‘Star Wars’.
Veel kinderen – ook die naar de vrijeschool gaan – zien ‘Star Wars’. Wat zien ze daar. Daar mag je je als leerkracht toch wel voor interesseren?
.

Ingo Hoppe, Motief nr. 210 maart 2017
.

STAR WARS EN ANTROPOSOFIE

Er komt geen einde aan Star Wars. De film geldt als het succesvolste project in de filmgeschiedenis en Walt Disney zorgt ervoor dat dat zo blijft. Geen andere filmsaga houdt de mensheid zo in zijn ban. En dat al veertig jaar in de vorm van film, strips, games, speelgoed en merchandising. Nieuwe aanwijzingen lijken aan te tonen dat bij deze ongekende fascinatie ook invloeden van antroposofische zijde meespelen.

Wie het geheim van de succesvolle en schietgrage ruimtesaga Star Wars wil ontsleutelen, moet zich, zeggen deskundigen, net zo uitvoerig als zijn schepper George Lucas in mythologie verdiepen. Unaniem zeggen stemmen dat vooral Joseph Campbell, die geldt als de belangrijkste onderzoeker van mythen in de twintigste eeuw, invloed heeft op zijn filmcreatie. Minder bekend is dat ook Rudolf Steiners antroposofie een grote invloed op Lucas’ filmcreatie uitoefende. Al langere tijd worden er toespelingen gemaakt dat Lucas zich in het geheim door Steiner heeft laten inspireren. Nu krijgt het gerucht van onverwachte zijde bevestiging.

Het is geen geheim dat Lucas’ kinderen op de vrijeschool zaten en hij vrijeschoolonderwijs actief ondersteunde, onder meer als royale sponsor van de vrijeschoolopleiding in Sacramento. Ook wordt uit betrouwbare bron bericht dat hij zich intensief met Steiners boeken bezighield. Hij nam deel aan de zogenaamde ‘Raphaelkring’, waar hij volgens een bericht van een aanwezige levendig meedeed aan de discussie over antroposofische onderwerpen.[1] Opmerkelijk zijn de nieuwe onthullingen van de Amerikaanse professor voor vrijeschoolpedagogie Douglas Gabriel. Hij beweert in een schriftelijke verklaring en in een interview zelf actief aan het draaiboek van de eerste Star Wars-film te hebben meegewerkt, en wel in het kader van een driedaagse denktank op uitnodiging van Marcia Lucas, de toenmalige vrouw van George Lucas. Zij blijkt een tot nu toe onderschatte rol bij de productie van de eerste Star Wars-films te hebben gespeeld, zoals nieuwe biografische onderzoeken aantonen. Zij deed bij de eerste Star Wars niet alleen de montage, waarvoor zij een Oscar kreeg, maar was blijkbaar ook bij het maken van het draaiboek en bij de regievoering doorslaggevend betrokken. Mark Hamill, een van de hoofdrolspelers in Star Wars (als Luke Skywalker, red.), herinnert zich: “Zij was werkelijk het hart en de innerlijke warmte van deze film”.[2]

De bekende antroposoof en acteur Werner Glass, die veelvuldig omgang had met regisseurs en producenten, was degene die de genoemde denktank organiseerde. Hij leidde deze in met de woorden: “Marcia is bekend met de antroposofie en het werk van Rudolf Steiner en heeft onze hulp nodig bij het maken van het draaiboek (,..)”.[3] Er laten zich parallellen vinden tussen Star Wars en Campbells bevindingen, vooral wat betreft zijn theorie van de ‘held’, waarvan het wezen zich in vrijwel alle mythen op een en dezelfde kernformule laat terugvoeren, namelijk: scheiding – inwijding – terugkeer.[4] Deze en soortgelijke onderzoeksresultaten zijn echter ook uit de antroposofie af te leiden en bevatten bovendien slechts voor een klein deel de totale dramatiek van Star Wars.

De mythe van onze tijd

Er zou een dik boek nodig zijn om in detail aan te geven of en in hoeverre Steiners spirituele kosmos in Lucas virtuele ruimtedrama is terug te vinden. Sommige filosofen zijn al warm. Zij zeggen dat Star Wars in wezen de mythe van onze tijd is, zoals het luidt in een recente speciale uitgave van het Duitse tijdschrift Philosophie Magazine.[5] In de vorm van moderne mythologische beelden wordt hier het drama van de tegenwoordige tijd op het bioscoopdoek getoond. Het gaat daarbij niet slechts om het herkauwen van antieke mythen uit de verzameldoos van Campbell, maar om de schepping van een nieuwe mythe. Dat past in zoverre bij de antroposofie, dat ook die in zeker opzicht als een ‘nieuwe mythe’ kan worden aangemerkt. Ook zij beschrijft de uiterlijke gebeurtenissen als uitdrukking van het werken van geestelijke wezens. Steiner herhaalde meermaals de opdracht van de antroposofie om in de huidige tijd de mythen- en mysteriecultuur van de Oudheid op hedendaagse wijze opnieuw te laten ontstaan. Net als in antieke mythen houdt ook zij planetennamen als Jupiter of Saturnus tegelijk voor namen van goden. ‘Oorlog van de sterren’ (Star Wars) betekent in deze zin hetzelfde als ‘oorlog van de goden’. De goden strijden tegen elkaar, niet de sterren zelf, die alleen hun verblijfplaats vormen.

In Star Wars zijn het de bovenmenselijke fantasy-wezens als Jabba de Hut op de hete woestijnplaneet ‘Tatooine’ of zijn tegenpool Darth Vader op de koude machineplaneet Death Star (doodsster). “Darth Vader is een wezen dat wij Ahriman noemen”, verklaart Gabriel.[6]  Inderdaad toont deze donkere figuur in Star Wars sterke gelijkenis met die geest van de verharding, die Steiner in aansluiting op de oude Perzische mythologie Ahriman noemde. Overeenkomstig kan Jabba met de Lucifer uit de antroposofie worden geïdentificeerd.

Deze polariteit van het Kwaad, vertegenwoordigd door Jabba en Darth Vader, komt tot in vele details met Steiners beschrijvingen van Lucifer en Ahriman overeen. Jabba is zacht, opgeblazen en dik. De rode kleuren – de kleuren van Lucifer – domineren. En niet alleen zijn begeertes, maar ook de temperaturen van zijn behuizing zijn steeds vurig en heet. Ook suist hij graag met een luchtig ruimtevoertuig door de woestijnwind, steeds in party-stemming en altijd de grootste. Vader daarentegen, hard en sklerotisch, werkt eerder depressief, zijn bewegingen zijn stijf en schokkerig. Hij woont niet alleen op een koude machineplaneet, maar heeft ook een ijskoud hart in de borst, zijn trekken zijn verstard tot een ijzige machinegrimas. De slijmerige Jabba is hiertegenover de perfecte verbeelding van luciferische lustbegeertes, hij huist in een smoezelig lasterhol en lacht ook graag galmend. Controlfreak Vader op zijn beurt begrijpt plezier niet. Verwaand en machtbelust beheerst hij zijn troosteloze doodsster, die angst en schrik in de kosmos verspreidt.

Zwaard en monnikspij

Het centrale streven van de helden bij deze polariteit van het kwaad is het voortdurende gevecht om het evenwicht tussen Lucifer en Ahriman. In de eerste Star War-films is het vooral aankomend Jedi-ridder Luke Skywalker die dit gevecht vertegenwoordigt. Hij is noch koud en berekenend zoals Vader, noch genotzuchtig zoals Jabba. Het hier tot verschijning komende middelste principe noemde Steiner de ‘mensheidsrepresentant’ of ook ‘Christus’. Aan hem wordt de harmonische balans tussen de extremen duidelijk. Als zonneheld moet Luke beide eenzijdigheden in zichzelf overwinnen en met elkaar verzoenen. In de film komt dit tot uitdrukking doordat Luke zowel Jabba als Vader tegemoet treedt. Twee gevechten, die echter niet met dezelfde wapens kunnen worden gevoerd. “Er is maar een macht”, legde Steiner uit, “waarvoor Lucifer terugschrikt: dat is de moraliteit. Dat is iets dat bij Lucifer brandt als het verschrikkelijkste vuur. En er is geen ander middel dat Ahriman tegenwerkt dan aan de geesteswetenschap geschoolde oordeelskracht en oordeelsvermogen.”[7] Star Wars geeft beeldend uiting aan deze constellatie: in Jabba’s lasterhol verschijnt Luke in monniksgewaad, als een symbool voor moraliteit. Tegen Darth Vader strijdt hij daarentegen met een lichtzwaard, als een zinnebeeld voor denkend ‘oordeelsvermogen’. Met messcherp verstand scheidt hij snijdend juiste van valse begrippen en verlicht met het ‘licht van de rede’ de duisternis van Ahriman.

Het positieve motief van het lichtzwaard, dat door Star Wars wereldberoemd werd, is volgens Gabriel ook uit de antroposofie afkomstig. Het is van oudsher in vrijeschoolkringen bekend. Ook Lucas zal het daarvan kennen, bijvoorbeeld wanneer zijn kinderen in de herfst, naar aanleiding van het Michaëlfeest, schoolschriften mee naar huis brachten met daarin het stralen-zwaard van ridder joris. In het zogeheten ‘jaarfeestenboek’, dat in vrijeschoolkringen wordt gebruikt bij het vieren van jaarfeesten, draagt een sprookje zelfs de titel ‘Het lichtzwaard’. De auteurs hebben het gecreëerd, op basis van hun kennis van de antroposofische achtergrond, naar motieven uit oude Michaëlslegenden. De wortels van het lichtzwaardsymbool liggen trouwens in de oude Keltische mythologie. De antroposofie kent haar grote waarde toe, omdat zij in een innig verband staat met het esoterische christendom. Dit verklaart diverse overeenkomsten van Star Wars met het Keltendom: de in Star Wars VII genoemde Jedi-tempel bevindt zich bijvoorbeeld in een landschap dat Keltisch aandoet. En de naam van Star Wars-held ‘Luke’ komt opvallend overeen met een centrale heldenfiguur uit de Keltische mythologie met de naam ‘Lugh’. Ook deze krijgt, net als Luke, door zijn meester een lichtzwaard geschonken.

Jedi-ridder en Michaëlstrijder

In Star Wars heten degenen die met vuurzwaarden tegen Darth Vader, alias Ahriman, strijden, Jedi-ridders. De antroposofie noemt hen michaëlieten – mensen met het vermogen tot zelfstandige oordeelskracht. De strijd van de michaëlieten met Ahriman die Star Wars toont, komt vanuit antroposofisch gezichtspunt sterk overeen met wat zich tegenwoordig in onze maatschappij afspeelt. Materialisme, globale machtspolitiek en totale mechanisering zijn vanuit deze visie slechts facetten van hetzelfde ahrimanische principe. Daar gaan de michaëlieten tegenin, die het lichtzwaard van het vrije denken gebruiken om het machtssysteem van Ahriman terug te dringen. De spiritualisering van het denken overwint de eenzijdigheid van het materialistische denkmodel. Steiner voorzag voor onze tijd een grote strijd tegen Ahriman en zijn scharen, die onder meer om de macht over de intelligentie gevoerd zal worden. De kosmologie van Steiner schildert het wezen van de intelligentie als een kosmische substantie, die oorspronkelijk door de zonnegod Michaël werd beheerd. Met de triomftocht van het materialisme wordt deze meer en meer ingepikt door Ahrimans klauwen. Star Wars is niet in de laatste plaats een moderne mythe, doordat het deze imaginatie en de daarmee verbonden incarnatie van Ahriman als filmbeeld ten tonele voert.

De visualisering van deze (en veel andere) antroposofische ideeën in Star Wars laat scherpe vragen rijzen naar de culturele en spirituele betekenis van dit fenomeen. In brede kring bestaat blijkbaar een sterke onbewuste interesse voor spirituele ideeën en nieuwe mythologische imaginaties. Steiner zag het werken aan een actuele mythen- en mysteriecultuur als een vraag van de huidige tijd. In plaats daarvan werd de uiterlijke cultuur steeds sterker materialistisch, leeg en fantasieloos. Daardoor blijft veel mensen weinig anders meer over dan zich in virtuele fantasy-werelden te begeven, die overal (en niet alleen in Star Wars) vol verstopte mysteriebeelden zitten. Hoe zouden zij anders hun honger naar spirituele beelden moeten stillen? Door de antroposofie? Dit zou alleen mogelijk zijn wanneer het werkelijk lukte om een mysteriecultuur op te bouwen. Waar dat niet gebeurt, zal geen enkele, nog zo goed gemeende reden mensen ervan afhouden hun weliswaar vermakelijke, maar niet helemaal ongevaarlijke reis in virtuele werelden voort te zetten.

1 Beschreven in een ingezonden brief van Gabrielle Charren in lnfo3 van november 1999.
2 The Secret History of Star Wars, http://fd.noneinc.com/secrethistoryofstar-warscom/secrethistoryofstarwa rs.com/marcialucas.html.
3 http://cosmicconvergence.org.
4 Joseph Campbell, Der Heros in tausend Gestalten, 2011 Berlijn.
5 Philosophie Magazin, november 2015, Berlijn.
6 Douglas Gabriel, http://cosmicconvergence.org
7 Rudolf Steiner, Die Offenbarung des Karma, GA 120, blz. 139.
Vertaald

.

Vertelstof: alle artikelen

Vrijeschool in beeld: alle artikelen

2369

.

.

.

Wat vind je op deze blog