.
Wellicht doet de uitdrukking ‘handvaardigheid’ wat ouderwets aan, zoals bv. ook ‘nuttige’ handwerken – het vak handwerken werd ooit zo genoemd – maar wat Steiner erover zegt, valt voor mij weer binnen de categorie ‘100 jaar oud, maar niet van gisteren’.
Net zoals zijn ‘wegwijzers‘.
In de neuro-wetenschap wordt het steeds duidelijker hoe en welke bewegingen van invloed zijn op de vorming van de hersenen, in het vormen van alle mogelijke verbindingen die (o.a.) het denken ten goede komen.
En dat beweerde Steiner al in de jaren rond de oprichting van de 1e vrijeschool in 1919.
Het ging hem om ‘menskunde’ en wat de leerkracht daarmee kan en moet! om leerstof hulp te laten zijn als ontwikkelingsstof.
In GA 305 zien we dat Steiner – wat bij ons vroeger de ‘nuttige handwerken’ heette, ‘Handarbeitsunterricht’ noemt en al het andere (houtbewerking bijv.) ‘Handfertigkeitsunterricht), wij zouden dus zeggen ‘handenarbeid’.
Het kan enigszins verwarrend zijn als ik de uitspraken van Steiner dan samenvat onder ‘handvaardigheidsonderwijs’, waarbij het dus én om handwerken gaat én om handenarbeid.
In GA 310 gaat het opnieuw over handen en denken:
Der pädagogische Wert der Menschenerkenntnis und der Kulturwert der Pädagogik
Menskunde, pedagogie en cultuur
Voordracht 9, Arnhem 24 juli 1924
Gymnast, Rhetor und Doktor
Gymnast, retor en doctor. – De betekenis van de pedagogie voor de wereld
Blz. 154 vertaling blz. 160/161
Alles was im Menschen sogenannte geistige und seelische Bildung ist, die zur Abstraktion hin will, die geht ja nur auf unnatürliche Weise hervor aus einem direkten Unterricht. Bildung sollte hervorgehen aus der Art und Weise, wie man sich mit dem Körper bewegen kann. Daher ist unsere Zivilisation ja so abstrakt geworden. Es gibt heute Männer, die können keinen Strumpf stricken, können nicht einmal einen Hosenknopf, wenn er abgerissen ist, wieder annähen. Bei uns in der Waldorfschule sitzen Knaben und Mädchen untereinander, und die Knaben bekommen einen richtigen Enthusiasmus zum Stricken und Häkeln; sie tun es – und dabei lernen sie ihre Gedanken handhaben. Es ist gar kein Wunder, daß ein Mensch, wenn
Alles wat in de mens aan geestelijke en psychische ontwikkeling naar het abstracte neigt, komt toch op onnatuurlijke wijze voort uit met name een bepaalde vorm van onderwijs. Ontwikkeling zou moeten voortkomen uit de manier waarop je je met je lichaam kunt bewegen. Daarom is onze beschaving immers zo abstract geworden. Je hebt tegenwoordig mannen die nog geen sok kunnen breien, ze kunnen niet eens een knoop die van hun broek afgegaan is, weer aannaaien. Bij ons in de vrijeschool zitten de jongens en de meisjes door elkaar heen, en de jongens worden echt enthousiast voor breien en haken. Ze doen het – en daarbij leren ze goed met hun gedachten om te gaan. Het is helemaal niet verwonderlijk dat iemand, al
Blz. 155 vert. 162
er noch so viel logisch geschult ist, nicht ordentlich denken kann, wenn er nicht weiß, wie man strickt. Dabei bemerken wir in unserer Zeit, wieviel leichter beweglich die Gedankenwelt der Frauen ist. Man gehe nur nach der Zulassung der Frauen an die Universität und schaue nach, wieviel leichter beweglich das Geistig-Seelische der Frauen ist als das der Männer, das versteift, abstrakt geworden ist an einer abgezogenen Tätigkeit. Und am schlimmsten ist das bemerkbar bei der kommerziellen Tätigkeit. Wenn man einem Kaufmanne zuschaut, wie er seine Dispositionen trifft, so möchte man an den Wänden heraufkriechen.
Das sind die Dinge, die man wieder verstehen muß. Man muß wissen, daß ein Knabe, selbst wenn ich noch so viel auf die Tafel zeichne, viel besser spitze und stumpfe Winkel unterscheiden lernt, man muß wissen, daß man viel besser als durch alles Begreiflichmachen die Welt verstehen lernt, wenn man den Kindern angewöhnt, zwischen der großen und der nächsten Zehe den Bleistift zu halten und auch da noch leidlich gutgeformte Buchstaben zustande zu bringen, das heißt also, wenn aus dem ganzen Körper heraus das Geistige des Menschen fließt.
heeft hij goed onderwijs in logica gehad, niet geordend kan denken als hij niet kan breien. Daarbij merken we in onze tijd hoeveel beweeglijker de gedachtewereld van vrouwen is. We hoeven maar te kijken naar de toelating van vrouwen aan de universiteit om te zien hoeveel beweeglijker het geestelijk-psychische is bij vrouwen dan bij mannen. Bij mannen is het verstijfd, abstract geworden door een geabstraheerde activiteit. Dat is nog het beste te zien bij verrichtingen op commercieel gebied. Als je soms ziet hoe een koopman zijn plannen maakt, dan zou je wel uit je vel kunnen springen!
Dat zijn dingen die men weer moet gaan begrijpen. Men moet weten dat het kind, zelfs al teken ik nog zoveel op het bord, veel beter scherpe en stompe hoeken zal leren onderscheiden, en veel beter dan door alle uitleg de wereld leert begrijpen, als je hem aanleert om het potlood tussen de grote teen en de teen ernaast vast te houden en ook dan nog redelijk goed gevormde letters te maken; dat wil zeggen, als uit het hele lichaam het geestelijke stroomt.
In der griechischen Kultur hat man darauf gesehen, wie ein Kind sich bewegen lernt, wie es Hitze und Kälte ertragen lernt, wie es sich hineinfügen lernt in die körperliche Welt, weil man ein Gefühl dafür hatte, wie aus einer richtig entwickelten Körperlichkeit auch das Geistig-Seelische richtig herauswächst. Der Grieche hat, als Gymnast erzogen, den ganzen Menschen ergriffen und daraus die andern Fähigkeiten sich entwickeln lassen. Wir wissen heute mit unserer abstrakten Wissenschaft eine sehr wichtige Wahrheit, aber wir wissen sie abstrakt: Wenn wir Kinder haben, die leicht mit der rechten Hand schreiben lernen, so weiß man heute, daß dies damit zusammenhängt, daß beim Menschen das Sprachzentrum in der linken Gehirnhälfte liegt; so daß also Sprechen und Schreibenlernen auf diese Weise innerlich zusammenhängen. Wir merken den Zusammenhang der Handgesten mit dem Sprechen; ebenso können wir auch, wenn wir weitergehen, durch die Physiologie den Zusammenhang zwischen Bewegung und Denken kennenlernen. Also man weiß heute schon etwas abstrakt davon, wie aus der menschlichen Bewegungsfähigkeit Denken und Sprechen hervorgehen: der Grieche aber wußte das im umfänglichsten
In de Griekse cultuur lette men erop hoe een kind leert bewegen, hoe hij hitte en koude leert verdragen, hoe hij zich leert invoegen in de lichamelijke wereld. Want men had er gevoel voor hoe uit een goed ontwikkeld lichaam zich het geestelijk-psychische ook goed ontwikkelt. De Griek pakte, als gymnast opgevoed, de hele mens aan en daaruit ontwikkelde hij de andere vermogens. Wij kennen tegenwoordig met onze abstracte wetenschap een heel belangrijke waarheid, maar we kennen die op een abstracte manier: als we kinderen hebben die makkelijk met de rechterhand leren schrijven, dan weet men tegenwoordig dat dit samenhangt met het feit dat bij de mens het spraakcentrum in de
linker hersenhelft zit. Leren spreken en leren schrijven hangen op deze wijze innerlijk samen. We merken het verband tussen de gebaren van de hand en het spreken.
Net zo kunnen we, als we verdergaan, in de fysiologie het verband leren kennen tussen bewegen en denken. Tegenwoordig heeft men er al weet van hoe uit het menselijk bewegingsvermogen het denken en spreken voortkomen. Maar dat weten is nog abstract. Voor de Griek echter was dit iets vanzelfsprekends
Blz. 156 vert. blz. 163
Sinne. Daher sagte der Gymnast: Der Mensch wird schon ordentlich denken lernen, wenn er nur ordentlich gehen und springen lernt; wenn er ordentlich Diskus werfen lernt. – Und wenn er lernt, über das Ziel hinauszuwerfen, so wird er auch noch den Schildkrötenschluß lernen, wird auf all die merkwürdigen logischen Dinge kommen, die man in Griechenland aufgezählt hat. Und dadurch lernt man, sich in die Wirklichkeit hineinzustellen. Heute wird bei uns gewöhnlich so gedacht:
Hier ist ein Advokat, dort ein Klient, der Advokat weiß die Dinge, der andere weiß sie nicht. – Weil man aber in Griechenland gewohnt war, über das Ziel hinauszuwerfen, so wußte man: Wie ist es nun, wenn einer als Rechtskundiger einen Schüler hat in der Rechtskunde, und dieser Schüler wird von ihm so gut unterrichtet, daß er jeden Prozeß gewinnen muß? Dann entspinnt sich aber der Prozeß zwischen ihm und seinem Lehrer, und dann kommt die Sache heraus: Du wirst den Prozeß unter allen Umständen gewinnen und unter allen Umständen verlieren. – Sie kennen den Schluß: er steht in der Luft. So entwickelte sich also alles Denken und Sprechen aus der gymnastischen Erziehung; sie ging auf den ganzen Menschen.
Daarom zei hij, als gymnast: de mens zal behoorlijk leren denken als hij behoorlijk leert lopen en springen, en als hij behoorlijk leert discuswerpen. – En als hij leert verder te gooien dan het doel, dan zal hij ook nog de ‘paradox van de schildpad’ leren begrijpen,3 dan zal hij al die vreemde zaken uit de logica snappen die men in Griekenland maar kan bedenken. Door de gymnastische oefeningen leer je jezelf in de werkelijkheid te plaatsen. Vandaag de dag denken wij gewoonlijk als volgt: je hebt een advocaat en een cliënt. De advocaat is degene die de dingen weet, de cliënt niet. – Maar omdat men in Griekenland gewend was om verder dan het doel te gooien, wist men: hoe is het wanneer iemand als jurist een student in de rechten heeft,4 en die wordt door hem zó goed onderwezen dat hij elk proces moet winnen? Nu ontspint zich het gesprek tussen hem en zijn leraar. Daaruit komt voort: jij zult het proces onder alle omstandigheden winnen en onder alle omstandigheden verliezen. – U kent het slot: de rechter verdaagt de zitting en de uiteindelijke uitspraak hangt in de lucht. Zo ontwikkelde zich dus alle denken en spreken uit de gymnastische opvoeding; ze was op de gehele mens gericht.
GA 310/154-156
Vertaald/160-163
.
Handvaardigheid: alle artikelen
Menskunde en pedagogie: [5] Intelligentie (hand en intelligentie)
Vrijeschool in beeld: alle beelden
.
3090-2904
.
.
.
.
.
VRIJESCHOOL 