VRIJESCHOOL – Jaarfeesten – Pasen (1)

Sindsdien zijn er telkens voorstellen geweest om een eind te maken aan de beweeglijkheid van de paastermijn. Zo­als bekend, wordt Pasen elk jaar op een andere datum gevierd, doordat er op het concilie van Nicea in het jaar 325 (dus in de vroege Christenheid) bepaalde afspraken over de astrono­mische berekening van het jaarlijkse paasfeest zijn gemaakt. Daaraan heeft de Christenheid zich sindsdien gehou­den — de methode van de berekening is bij kalenderhervorming van 1582 nog wat geperfectioneerd. – Maar ook nu weer, in deze jaren, wordt er op in­ternationaal niveau overlegd of het niet tijd wordt, een eind te maken aan deze beweeglijkheid van de paasdatum, en Pasen voor de verdere toekomst te “fixeren” in het jaarverloop.

Een commissie voor de wereldraad der kerken is daar bijvoorbeeld al jaren mee bezig. Het tweede Vaticaans concilie heeft zich er ook over beraden en het besluit gevat zich tegen zo’n ka­lenderhervorming niet te zullen verzet­ten (“mits ook in het bijzonder de ge­meenschap der van de Heilige Stoel ge­scheiden broeders daarin zou toestem­men”). En een speciaal bureau van de Verenigde Naties heeft de plannen, sa­men met een voorstel tot invoering van een eeuwigdurende “wereldkalender” (een gefixeerd weekritme inbegrepen) al zo ver klaar, dat het geheel bij wijze van spreken direct ingevoerd zou kun­nen worden. Alleen een aantal rege­ringen heeft nog niet toegestemd, en van de zijde der joodse orthodoxie zijn er bezwaren gemaakt.

SLEUTEL
Veel mensen denken tegenwoordig dat Pasen een stuk mythologie is. En met “mythologie” bedoelen ze dan dat het niet werkelijk gebeurd is. Even af­gezien van de vraag of mythologie niet ook eens werkelijkheid was, blijft het probleem over of Pasen iets werkelijks is. Sedert meer dan negentien eeuwen hebben christenen dat inderdaad zo gesteld. In onze tijd wordt het meer en meer betwijfeld — of ontkend. Even afgezien van de vraag of de twintigste eeuw zich dat oordeel wel kan veroor­loven, en of onze twintigste eeuwse cultuur over zo’n soeverein inzicht en over zo’n morele zekerheid en rein­heid beschikt dat ze Pasen met de term “onwerkelijk” kan afdoen — blijft toch de vraag bestaan wat Pasen zelf is.
Wie zich daarvoor interesseert komt tegenover een vraagstuk te staan dat het hele leven betreft. En één van de sleutels om dat te begrijpen is juist de bewegelijkheid van de datum. Iedereen kent uit eigen ervaring wel, hoe men jaren lang met een probleem leeft, en op een gegeven ogenblik komt de oplossing. Er wordt een inzicht ge­boren, dat misschien in tegenspraak is met wat we tot dan toe gedacht heb­ben. Dat komt bijvoorbeeld vaak voor bij een crisis, waarin een mens een le­vensbeproeving doormaakt. Iemand wordt bijvoorbeeld uit zijn beroep ont­slagen, en hij is er diep van overtuigd dat dat onrechtvaardig was. Of een huwelijk breekt uit elkaar, doordat een van de partners de ander verlaat; deze maakt dan de vernedering door van “verstoten zijn” en voelt zich be­ledigd en verraden. Of een mens wordt in een belangrijke zaak in het ongelijk gesteld, maar hij kan niet inzien waar­om; wrok blijft er over. Velen van ons kennen zulke of soort­gelijke ervaringen. Ze houden ons uit de slaap, “we komen er niet overheen”, steeds opnieuw zijn we ermee bezig, een groot onbegrijpelijk brok dat daar in het zieleleven ligt, een echte levens­beproeving. — Maar het leven gaat ver­der, de tijd brengt nieuwe ervaringen, er ontstaat ondanks het leed toch af­stand tot het gebeurde. En op een dag, misschien jaren of zelfs een tiental jaren later bemerk je dat er andere gedachten over het drama zijn ontstaan: in de terugblik heeft het gebeurde een andere plaats gekregen, allerlei details zijn intussen vervaagd, terwijl er nieu­we gezichtspunten zijn ontstaan die je vroeger nooit zou hebben willen
aan­vaarden, maar die nu ineens wezenlijk zijn geworden. Alles ziet er nu anders uit, ja — er komt een verbazingwek­kende waarneming: er begint dankbaar­heid te ontstaan voor het gebeurde -“als me dat toen niet was overkomen, zou ik later nooit…” De beproeving blijkt achteraf juist de oorzaak te zijn voor een positieve verdere ontwikke­ling, de crisis is vruchtbaar overwon­nen. En je hoort zeggen: “aan die moei­lijkste uren van m’n leven heb ik het allerbelangrijkste te danken, er is iets totaal nieuws in m’n leven ontstaan.” De gebeurtenis, vooral als het een diep ingrijpend gebeuren was, was als “de dood”, je stierf een beetje. Ook je voor­stellingen en denkbeelden, misschien je hele levensopvatting maakten de dood door (“ik voel me een gestorvene”, hoor je in zo’n situatie iemand wel eens zeggen). Ook je eigen — geliefde — ge­dachten over jezelf en anderen zijn in de crisis mee ondergegaan, “ik ben heel anders over het leven gaan denken”. Ook allerlei gebruikelijke gevoelens zijn ondergegaan, als een schip in de storm, je ervaart misschien ineens dat je je tegenstander, of degene die je alles heeft aangedaan, hebt vergeven — niet sentimenteel, maar écht. Je gevoels­leven is veranderd, er is nu iets moge­lijk wat er vroeger niet inzat.

TRADITIE?
Toen kardinaal Rampolla, in zijn ant­woord aan de astronoom Foerster, op diens voorstellen zei dat de kerk ook rekening had te houden “met het mys­terie van dood en opstanding”, heeft hij er misschien niet aan gedacht dat het een puur mysterie is dat mensen op een vruchtbare, vrije manier indivi­dueel een levenscrisis kunnen overwin­nen, en dat dat -in beeld gesproken­ – een zaak van dood en opstanding is. Wie dat echter heeft doorgemaakt weet het uit eigen ervaring. En er zijn veel mensen die dat weten. De kerk­vorst heeft waarschijnlijk meer de tra­ditionele leer (het dogma) van Chris­tus’ dood en opstanding voor ogen ge­had. Hij spreekt tenminste van “een traditie”.

Maar eigenlijk zou het voor een mo­dern onbevangen redelijk gezond ver­stand denkbaar moeten zijn dat het be­ginsel, dat aan deze overlever­ing ten grondslag ligt, een be­ginsel van genezing, van beweging is, van vernieuwing die uit een sterfproces voorkomt, het principe van de wedergeboorte in de dood. Opstan­ding is metamorfose, herrijzenis uit een ondergaande toestand in een nieu­we gestalte. En een mens die dat door­maakt weet ook dat er beweging in zijn leven gekomen is, dat de verstar­de en vastgelopen voorstellingen ge­storven zijn, dat er uit die dood iets nieuws is geboren, bewegelijk als al­les wat nieuw geboren is.

Een feest, elk feest, moet een toon­beeld zijn van dat waarvoor het ge­vierd wordt. Het is een grandioos feit, en volledig in overeenstemming met “het mysterie van dood en op­standing”, dat Pasen door de eeu­wen heen telkens op een andere da­tum plaats vindt — het toont “be­wegelijkheid” in hoge mate en staat in zekere zin tamelijk los van de loop van de zon door het jaar (waaraan Kerstmis, Sint-Jan, de michaelsdag op vaste data gebonden zijn).
Pasen vertoont ten opzichte van de tijd iets van die vrijheid, die ook een mens heeft ten aanzien van de om­standigheden als het erom gaat een crisis vruchtbaar te doorstaan — want dat is altijd een zaak van vrije wil. Geen macht ter wereld kan mij tot herrijzenis dwingen.
Natuurlijk blijft Pasen daarmee toch nog een mysterie, al kun je er in ge­dachten mee omgaan. — De over­winning van de dood, op aarde door Christus volbracht, heeft aan de he­mel elk jaar een beeld getekend, in het schrift van de hemelverschijnse­len: de dagen zijn langer dan de nach­ten geworden, de eerste zondag na volle maan is voorbij, Pasen is ge­vierd — daar staat na zonsondergang aan de avondhemel een smalle zilve­ren maansikkel, en met een merk­waardig asgrijs licht zien we de ge­hele maanschijf verlicht: de schaduw­zijde van de maan ontvangt (zoals Leonardo da Vinci als eerste ontdek­te) dit matte licht door de zonbesche­nen aardel De aarde belicht haar be­geleider, de maan, met een zacht weerkaatst zonnelicht. Iedereen die dit verschijnsel wel eens heeft gezien is getroffen door de raadselachtige sfeer van dit beeld. (Het is soms al een of twee maanden eerder te zien, maar meestal is het na Pasen het mooiste.)
Er zijn nog veel andere motieven te vinden voor de beweeglijkheid van de paasdatum, en het is een onuit­puttelijk motief: de vraag wat Pasen, het feest van Christus’ opstanding  is. Eén ding is wel zeker: wie Pasen wèl wil vieren, maar de datum van het feest wil vastleggen, is in diepe tegenspraak met de betekenis van het feest zelf.

 J.E. Zeylmans van Emmichoven , ‘Jonas’  22 maart 1974.­